Μια αναδρομή στην πρόσφατη ιστορία μας από τον ΓΙΑΝΝΗ ΚΑΪΝΤΑΣΗ
Η διαμάχη για τα “Ιερά Σύνορα”
Στα πλαίσια των αφιερωμάτων της εφημερίδας μας στην πρόσφατη τοπική ιστορία μας, ενδιαφέρον παρουσιάζει η διαφορά που είχε δημιουργηθεί μεταξύ των Μητροπόλεων Άρτας και Πρέβεζας αναφορικά με επτά ενορίες, που διεκδικήθηκαν κατά την τελευταία πεντηκονταετία και αποτέλεσαν το μήλον της έριδος. Στο αφιέρωμά μας, δίνουμε έμφαση στους λόγους της διεκδίκησης των επτά αυτών ενοριών (κάποια στιγμή είχαν φτάσει τις εννιά), τα πρόσωπα που πρωταγωνίστησαν και διαμόρφωσαν την κατάσταση και κυρίως το πολιτικό, εκκλησιαστικό και ιστορικό παρασκήνιο. Τα πρόσωπα που πρωταγωνίστησαν στην ιστορία αυτή δεν ήταν τυχαία. Από τον Σεραφείμ, που ήταν Μητροπολίτης Άρτας και ανελίχθηκε στον υψηλότερο βαθμό της ελληνικής ιεραρχίας, ως Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος, τον γνωστό ως «Άγιο Πρεβέζης» Στυλιανό Κορνάρο και τέλος τον μαχητικό Μητροπολίτη Πρεβέζης Μελέτιο, ο οποίος προσωπικά προσπάθησε και ανέτρεψε μια κατάσταση που είχε διαμορφωθεί σε βάρος των ορίων της Μητρόπολής του. Και στο βάθος η σύγκρουση του Αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου και του Πατριάρχη Κων/πόλεως Βαρθολομαίου… Μια ιστορία σαν παραμύθι που όλοι πρέπει να μάθουμε…
Οι δυο ισχυρές προσωπικότητες της Εκκλησίας, ο Μητροπολίτης Άρτας και μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Σεραφειμ Β’ Τίκκας,και ο Μητροπολίτης Νικοπόλεως και Πρεβέζης Μελέτιος Καλαμαράς, ήταν τα πρόσωπα που την δεδομένη χρονική περίοδο και εκμεταλλευόμενοι τις συγκυρίες, άλλαξαν τα όρια των εκκλησιαστικών τους περιφερειών,ερίζοντας για τις επτά ενορίες της Άρτας…
Ο Μητροπολίτης Άρτας Σεραφείμ Β’ Τίκκας, απ’όταν χρίστηκε το 1949, είχε διαπιστώσει ότι τα όρια της Μητρόπολης Άρτας ήταν μικρά για την βιωσιμότητά της. Μετά το πόλεμο και τον εμφύλιο, οι ενορίες του ορεινού όγκου της Άρτας ερήμωναν, λόγω της μετανάστευσης. Τα χωριά της Άρτας ήταν ήδη φτωχά και φτώχαιναν περισσότερο εξαιτίας της ερήμωσης. Αντίθετα οι ενορίες του κάμπου, βίωναν την οικονομική ανάπτυξη που ακολούθησε τις εποχές μετά τον πόλεμο στην Άρτα.
Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΣΕΡΑΦΕΙΜ
Ο Σεραφείμ, πριν γίνει αντάρτης με τον ΕΔΕΣ, είχε στενές σχέσεις με την Αρχιεπισκοπή Αθηνών, καθώς φύσει δραστήριος είχε αναπτύξει μεγάλη δραστηριότητα, ως Αρχιμανδρίτης του τότε Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού, προσφέροντας μεταξύ άλλων και υπηρεσίες Γραμματείας Ιεράς Συνόδου.
Ξεκίνησε λοιπόν την διαδικασία, έτσι ώστε κάποιες ενορίες που βρισκόταν τότε στα διοικητικά όρια της Μητρόπολης Πρέβεζας, να παραχωρηθούν στην Μητρόπολη της Άρτας. Οι ενορίες αυτές ανήκαν στις κοινότητες Γραμμενίτσας, Βλαχέρνας, Καλαμιάς, Κωστακίων, Ρόκκας, Χαλκιαδών και Κεραμάτων, οι οποίες υπάγονται στην διοικητική περιφέρεια του τότε νομού Άρτας.
Ο Σεραφείμ, έχει μεγάλη επιρροή στο νέο Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Σπυρίδωνα, γνωστό του, καθώς είχε διατελέσει Μητροπολίτης Ιωαννίνων και γνώριζε την κατάσταση στην Άρτα, όπως και τον δραστήριο χαρακτήρα του Σεραφείμ, όπως επίσης και αποτελεί μια ανερχόμενη δύναμη στην Ιερά Σύνοδο. Έτσι η Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδας με την από 29.9.1952 απόφαση της απέσπασε από την Ιερά Μητρόπολη Νικοπόλεως και Πρεβέζης τις ενορίες των Ιερών Ναών Παναγίας Βλαχέρνας, Αγίου Δημητρίου Γραμμενίτσας, Αγίου Γεωργίου Κωστακιών, Αγίου Νικολάου Ρόκας και Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης Χαλκιάδων τις υπήγαγε στην Ιερά Μητρόπολη ‘Αρτας.
Η Πρέβεζα, τότε αντέδρασε έντονα με πορείες και διαμαρτυρίες, παρόλα αυτά ο τότε Μητροπολίτης Νικοπόλεως και Πρεβέζης Στυλιανός Κορνάρος, δεν φάνηκε να είχε διάθεση να συγκρουστεί με την Ιερά Σύνοδο, πόσω μάλλον με τον αναδεικνυόμενο αστέρα της Ιεραρχίας Σεραφείμ Τίκκα. Η κατάσταση δεν άλλαξε, ακόμη κι όταν ο Σεραφείμ Τίκκας, προήχθη στον Μητροπολιτικό θρόνο των Ιωαννίνων το 1958, επί θητείας του Αρχιεπισκόπου Δωροθέου.
ΝΕΟΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ
ΠΡΕΒΕΖΑΣ
Το έτος 1979, η Μητρόπολη της Νικοπόλεως και Πρεβέζης, ταράσσεται από το σκάνδαλο του «Αγίου Πρεβέζης», καθώς ο τότε Μητροπολίτης Στυλιανός Κορνάρος, εμπλέκεται σε καταγγελίες για σεξουαλικά όργια. Η φήμη της Εκκλησίας θίγεται και το 1980, χωρίς να αποσχηματιστεί ο Στυλιανός Κορνάρος χάνει την θέση του στην Ιερά Μητρόπολη Νικοπόλεως και Πρεβέζης και την θέση του παίρνει ο τότε αρχιμανδρίτης Μελέτιος Καλαμαράς, με την από 26.2.1980 απόφαση της Ιεράς Συνόδου της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδας.
Με την ίδια ημερομηνία, με την υπ’αρίθμ. 875 (με την υπ’ αριθ. 875 Πράξη του Προέδρου της Ιεράς Συνόδου που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ Β 358/9.4.1980), αποφασίστηκε ακόμη οι Ενορίες Αγίας Ελεούσας Γεφύρας και Αγίας Τριάδας Κεραμάτων, που υπήγοντο μέχρι τότε εκκλησιαστικώς στην Ιερά Μητρόπολη Νικοπόλεως και Πρεβέζης, να υπαχθούν στην Ιερά Μητρόπολη ‘Αρτας.
Ο νέος Μητροπολίτης Νικοπόλεως και Πρεβέζης όμως, δεν έχει καμία σχέση με τον προκάτοχό του. Επιθυμεί να επαναφέρει το κύρος της επισκοπής του, που είχε πληγεί βαριά. Με πείσμα και θέληση, αγωνίζεται για να δημιουργήσει μια εκκλησία, σε μια δύσκολη, μικρή επαρχιακή πόλη, στιγματισμένη από το παρελθόν της. Και θέλει να δώσει το πρώτο μήνυμα, ότι δεν θα επιτρέψει να ψαλιδιστεί περισσότερο η διοικητική της επικράτεια.
Ο ίδιος λοιπόν επιδεικνύοντας τόλμη και πυγμή, ατομικά, προσβάλλει την από 26.02.1980 απόφαση της Ιεράς Συνόδου της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδας, με την οποία παραχωρούνται στην Άρτα, οι δυο αυτές ενορίες Αγίας Ελεούσας Γέφυρας και Αγίας Τριάδας Κεραματών. Ο συμβολισμός είναι σημαντικός. Ο Μελέτιος προσβάλλει την απόφαση της Ιεράς Συνόδου, που ελήφθη την ίδια ημέρα που τον εξέλεξε. Η αίτηση ακυρώσεως εκείνη έγινε δεκτή και η εν λόγω απόφαση της Ιεράς Συνόδου της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδας ακυρώθηκε με την ως άνω 4068/1981 απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας.
Τούτο δε γιατί, ενώ η Ιερά Μητρόπολη Άρτας ανήκε στην Αυτοκέφαλο Εκκλησία της Ελλάδας και η Ιερά Μητρόπολη Νικοπόλεως και Πρεβέζης στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, με την απόφαση εκείνη της Ιεράς Συνόδου της Ιεραρχίας επήρχετο μείωση της εδαφικής περιφέρειας του Οικουμενικού Πατριαρχείου χωρίς, για την εν λόγω μεταβολή, να έχει συναινέσει το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΝΙΚΗ…
Η νίκη αυτή του Μελετίου είναι προσωπική και δίνει το στίγμα για το τι πρόκειται να ακολουθήσει. Ο ίδιος είναι χαμηλών τόνων και δεν δίνει συνέχεια.
Γνωρίζει ότι ο Σεραφείμ, ο οποίος είναι πλέον Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος έχει ιδιαίτερη αγάπη και σχέση με την Μητρόπολη Άρτας.
Η αφορμή για την επόμενη κίνηση, ήταν μια απλή διοικητική πράξη της Μητρόπολης Άρτας. Και συγκεκριμένα της 775/14.12.1995 αποφάσεως του Μητροπολιτικού Συμβουλίου της Ιεράς Μητροπόλεως Αρτας, με την οποία διορίστηκαν τα λαϊκά μέλη των Εκκλησιαστικών Συμβουλίων των Ιερών Ναών Παναγίας Βλαχέρνας, Αγίου Δημητρίου Γραμμενίτσας, Αγίας Ελεούσας Γεφύρας, Ζωοδόχου Πηγής Καλαμιάς, Αγίας Τριάδας Κεραμάτων ή Κεραμωτών, Αγίου Γεωργίου Κωστακιών, Αγίου Νικολάου Ρόκας και Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης Χαλκιάδων, από τους καταλόγους των ενοριτών των αντίστοιχων Ενοριών και των με την ίδια ημερομηνία (14.12.1995) εγγράφων του Μητροπολίτη Αρτας, με τα οποία ανακοινώθηκε προς τους εφημέριους των πιο πάνω Ιερών Ναών ο διορισμός των λαϊκών μελών των αντίστοιχων Εκκλησιαστικών Συμβουλίων.
Η αφορμή για την επόμενη κίνηση, ήταν μια απλή διοικητική πράξη της Μητρόπολης Άρτας. Και συγκεκριμένα της 775/14.12.1995 αποφάσεως του Μητροπολιτικού Συμβουλίου της Ιεράς Μητροπόλεως Αρτας, με την οποία διορίστηκαν τα λαϊκά μέλη των Εκκλησιαστικών Συμβουλίων των Ιερών Ναών Παναγίας Βλαχέρνας, Αγίου Δημητρίου Γραμμενίτσας, Αγίας Ελεούσας Γεφύρας, Ζωοδόχου Πηγής Καλαμιάς, Αγίας Τριάδας Κεραμάτων ή Κεραμωτών, Αγίου Γεωργίου Κωστακιών, Αγίου Νικολάου Ρόκας και Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης Χαλκιάδων, από τους καταλόγους των ενοριτών των αντίστοιχων Ενοριών και των με την ίδια ημερομηνία (14.12.1995) εγγράφων του Μητροπολίτη Αρτας, με τα οποία ανακοινώθηκε προς τους εφημέριους των πιο πάνω Ιερών Ναών ο διορισμός των λαϊκών μελών των αντίστοιχων Εκκλησιαστικών Συμβουλίων.
Η ΑΙΤΗΣΗ ΑΚΥΡΩΣΗΣ
Η Ιερά Μητρόπολη Νικοπόλεως και Πρεβέζης, με την από 23 Απριλίου 1996 αίτησή της προς το Συμβούλιο της Επικρατείας ζητάει την ακύρωση των παραπάνω αποφάσεων και η αίτησή της γίνεται δεκτή με την υπ’ Αριθμ. 534/1999 απόφαση του Γ τμήματος του ΣΤΕ.
Ο λόγος της ακύρωσης ήταν α) Επειδή η αρμοδιότητα του Μητροπολιτικού Συμβουλίου της Ιεράς Μητροπόλεως ‘Αρτας για την έκδοση της προσβαλλόμενης απόφασής του, κατά το μέρος που αναφέρεται στο διορισμό λαϊκών μελών των Εκκλησιαστικών Συμβουλίων των λοιπών ενοριακών Ιερών Ναών, στους οποίους η απόφαση αυτή αναφέρεται, στηρίζεται στην από 29.9.1952 προγενέστερη απόφαση της Ιεράς Συνόδου της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδας, είχε εκδοθεί αντίθετα με το νόμο, χωρίς τη συναίνεση του Οικουμενικού Πατριαρχείου, και, β) Επειδή η εν λόγω από 29.9.1952 απόφαση της Ιεράς Συνόδου της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδας, έχουσα κανονιστικό χαρακτήρα, έπρεπε κατά το Σύνταγμα και το νόμο (άρθρ. 1 του β.δ/τος της 1/16.2.1833) να είχε δημοσιευθεί στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, το οποίο δεν έγινε.
Η ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ
H υπ’αρίθμ. 534/1999 απόφαση του Γ τμήματος του ΣΤΕ εκδόθηκε σε μια περίοδο που οι ισορροπίες είχαν αλλάξει άρδην για την Άρτα. Μετά την κοίμηση του Σεραφείμ, νέος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος ήταν ο Χριστόδουλος Παρασκευαϊδης, ένας νέος και δυναμικός ιεράρχης, ο οποίος προσπάθησε να φέρει ένα πνεύμα ανανέωσης στην Εκκλησία της Ελλάδος. Σε κάθε περίπτωση, πέραν της νομικής διάστασης, υπήρξε και η Εκκλησιαστική παρέμβαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινουπόλεως, καθώς ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος, είχε ενημερωθεί για την έκβαση της δικαστικής υποθέσεως της αίτησης ακύρωσης και απέστειλε σχετική επιστολή προς τον Χριστόδουλο, όπου ευχαριστεί το «έντιμο ελληνικό κράτος για την απόφαση και για την άρση μιας αδικίας».
Ήταν βέβαιο ότι ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος, δεν ήθελε το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως στα πόδια του. Ο ίδιος ήταν μια δυναμική προσωπικότητα, ο οποίος είχε ενοχληθεί ιδιαίτερα από το ύφος της επιστολής, καθώς θεωρούσε ότι πρόκειται για άμεση παρέμβαση στα εσωτερικά της Ελληνικής Εκκλησίας. Παρόλα αυτά, ήταν βέβαιο ότι εκείνη την περίοδο, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδας, δεν ήθελε να δώσει την εντύπωση ότι βρίσκεται σε διάσταση με την Μητέρα Εκκλησία, ή ότι σε κάθε περίπτωση έχει την διάθεση να παραβιάσει τις αποφάσεις των ελληνικών Δικαστηρίων και κυρίως του Συμβουλίου της Επικρατείας.
ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΚΑΙ ΣΕ ΑΛΛΕΣ
ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΙΣ
Από την άλλη, την περίοδο εκείνη, οι Μητροπόλεις λόγω της αλλαγής ηγεσίας της Εκκλησίας της Ελλάδας, επιθυμούσαν την εκκαθάριση των εκκρεμοτήτων σχετικά με τα όριά τους. Η διαφορά Άρτας και Πρέβεζας, ήταν μόνο ένα μέρος του συνολικού προβλήματος. Η αιτία βασίζεται στο γεγονός ότι πολλές όμορες Μητροπόλεις δεν έχουν την ίδια οικονομική ισχύ, με αποτέλεσμα να προκύπτουν και θέματα βιωσιμότητας.
Την ίδια περίοδο ο Μητροπολίτης Μαρωνείας Δαμασκηνός, ζητούσε την Θάσο ανήκει στη Μητρόπολη Καβάλας, προκαλώντας την έντονη αντίδραση του Μητροπολίτη Καβάλας Προκοπίου.ενώ αρνείται να παραχωρήσει τα χωριά Συκορράχη, Μέστη και Κίρκη στον Έβρο. Ακολούθως η Μητρόπολη Κυθήρων εκδήλωσε την επιθυμία της να αυξήσει τα όριά της εις βάρος της Μητροπόλεως Πειραιώς. Όμως, λόγω Καλλινίκου, δεν είχε αντίρρηση να δινόταν σε αυτήν ένα τμήμα της Μητροπόλεως Νικαίας., προτείνοντας την Δραπετσώνα ως μια καλή λύση. Παλαιότερα, εζητείτο το αντίθετο, να καταργηθεί η Μητρόπολη Κυθήρων, κάτι που δεν έγινε τελικά.
Ακόμη και η Μητρόπολη Ναυπάκτου θέλει να εξετασθούν τα όρια στις αντίστοιχες Αιτωλίας και Ακαρνανίας και Καρπενησίου, καθώς πολλές κοινότητες αλλού ανήκουν γεωγραφικά και αλλού εκκλησιαστικά. Ο Μητροπολίτης Κονίτσης Ανδρέας, θέλει να αποσπάσει περιοχές από τα Ιωάννινα. Η Μητρόπολη Ζιχνών, διεκδικεί περιοχές από τη Δράμα, αλλά και με τη Γουμένισσα, η οποία ζητεί να επεκταθεί εις βάρος του Κιλκίς. Η Μητρόπολη Λευκάδος θέλει περιοχές από την Πρέβεζα. Η Σαντορίνη εκτιμά ότι της ανήκουν περιοχές της Σύρου, ενώ το Γύθειο θέλει να επεκταθεί εις βάρος της Καλαμάτας.Η Λάρισα θέλει τμήμα της Μητροπόλεως Δημητριάδος. Όμως στην ίδια περιοχή η Μητρόπολη Ελασσόνος θέλει να φθάσουν τα όριά της έως τον Τύρναβο, όμως μπαίνει και το θέμα των Τεμπών και του ναού της Αγίας Παρασκευής τον οποίο η Μητρόπολη Λαρίσης δεν θέλει να αφήσει. Θέμα υπάρχει και με τον χωρισμό της Μητροπόλεως Βεροίας και τη δημιουργία μιας νέας.
Για την ιεραρχία της Ελλάδας, τα δικαστήρια είναι ο μίτος της Αριάδνης, που μπορεί να τους διώξει τον πονοκέφαλο των διαφορών και των διεκδικήσεων και για τον λόγο αυτόν, τελικά επικρατεί η νηφαλιότητα και η ηρεμία στις αποφάσεις και στις ενέργειες της.