Του ΓΙΑΝΝΗ ΚΑΪΝΤΑΣΗ
Η Χριστίνα Παπαδημητρίου είναι αρχιτέκτονας, ιστορικός τέχνης και αρχαιολόγος με σπουδές στην Architectural Association – School of Architecture στο Λονδίνο και στο τμήμα Τέχνης και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Πρίνστον στις Η.Π.Α. Έχει εργαστεί ως αρχαιολόγος και ως αρχιτέκτονας στο ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού συμμετέχοντας σε ανασκαφές και έργα συντήρησης. Από το 2018 έως το 2021 διετέλεσε διευθύντρια του Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής (ΕΙΑ). Το 2020 ίδρυσε με τον Μάρκ Μπριτζ το πολιτιστικό, εκπαιδευτικό και ερευνητικό κέντρο Aka | ARCHITECTURE KIDS ATHENS. Διατηρεί ιδιωτικό αρχιτεκτονικό γραφείο στην Αθήνα. Άρθρα της έχουν δημοσιευτεί σε διεθνή περιοδικά και το έργο της έχει παρουσιαστεί μεταξύ άλλων στο Πανεπιστήμιο Πατρών, στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο, το College Art Association (CAA), στην Architectural Association – School of Architecture, στο πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ και στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον.
Η Χριστίνα Παπαδημητρίου το διάστημα αυτό είναι η επιμελήτρια της Έκθεσης «Κυρία Αρχιτέκτων», η οποία μέχρι και τις 10 Ιουνίου παρουσιάζεται στο χώρο του Ινστιτούτου Γκαίτε.
Η ΕΚΘΕΣΗ, ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΤΑΙ Η ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΕΞΕΤΑΖΕΙ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΗ ΤΩΡΙΝΗ ΤΟΥΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ, ΤΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ ΤΟΥΣ, ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΟΥΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Ειδικότερα αφού παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Γερμανικό Μουσείο Αρχιτεκτονικής στη Φρανκφούρτη, η έκθεση “Κυρία Αρχιτέκτων [Frau Architekt] _ Ένας αιώνας και πλέον: Γυναίκες στην Αρχιτεκτονική” έρχεται από τις 10 Μαίου έως τις 10 Ιουνίου 2021 στην Αθήνα, στο χώρο του Goethe-Institut Athen, με την προσθήκη του Ελληνικού Κεφαλαίου γυναικών στην Αρχιτεκτονική, σε επιμέλεια της αρχιτέκτονος, ιστορικού τέχνης και αρχαιολόγου Χριστίνας Παπαδημητρίου. Την προσαρμογή σχεδιασμού έκθεσης για την Αθήνα επιμελήθηκε το Grace Studio Athens.
Η έκθεση αναπτύσσει τη θεματική μέσα από 18 πορτρέτα γυναικών αρχιτεκτόνων, 12 από τη Γερμανία και 6 από την Ελλάδα, μεταξύ των οποίων η Αλεξάνδρα Πασχαλίδου Μωρέτη, η Μαρίκα Ζαγορισίου, η Αναστασία Τζάκου, η Έλλη Νικολαΐδου Βασιλικιώτη, η Σουζάνα Αντωνακάκη και η Ρένα Σακελλαρίδου. Σκοπός της έκθεσης είναι να εξετάσει το έργο, την ιστορία, τη τωρινή κατάσταση, την καθημερινή πραγματικότητα και τον αγώνα αυτών των γυναικών για εδραίωση ίσων επαγγελματικών ευκαιριών πραγματώνοντας, σταδιακά, μια ιστοριογραφική αναθεώρηση που θα εμπλουτίσει την αντίληψή μας για τη σύγχρονη αρχιτεκτονική.
Η Χριστίνα μας μιλάει για την έκθεση αυτή, αλλά και για την αδιάλλειπτη και συνεχή σχέση της με την Άρτα και τους κατοίκους της.
Η ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΜΙΛΑΕΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ ΠΟΥ ΕΠΙΜΕΛΕΙΤΑΙ
Κυρία Παπαδημητρίου, έχετε αναλάβει την επιμέλεια της έκθεσης «Κυρία Αρχιτέκτων» στον Ινστιτούτο Γκαίτε. Τι ακριβώς αναδεικνύει αυτή η πρωτοβουλία;
Η έκθεση FRAU ARCHITEKT πρωτοπαρουσιάστηκε στο μουσείο αρχιτεκτονικής της Γερμανίας στη Φραγκφούρτη (DAM) και το Ινστιτούτο Γκαίτε ανέλαβε την πρωτοβουλία να φέρει την έκθεση στην Ελλάδα προσθέτοντας το ελληνικό κεφάλαιο. Η έκθεση ΚΥΡΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ στην Αθήνα εξετάζει συνεπώς την ιστορία της παρουσίας των γυναικών στο χώρο της αρχιτεκτονικής στη Γερμανία και στην Ελλάδα, τα επιτεύγματά τους, την καθημερινή τους πραγματικότητα και τον αγώνα τους για εδραίωση ίσων επαγγελματικών ευκαιριών.
Η έκθεση αναπτύσσει τη θεματική με 18 πορτρέτα, 12 από τη Γερμανία και 6 από την Ελλάδα, παραδείγματα έργων και πολύ προσωπικές ιστορίες γυναικών, οι οποίες επηρέασαν σημαντικά την Αρχιτεκτονική. Ξεκινώντας από τη γενιά εκείνων των λίγων πρωτοπόρων γυναικών που στις αρχές του 20ου αιώνα έσπασαν τα ταμπού της εποχής για τα ανδροκρατούμενα επαγγέλματα η έκθεση καταλήγει στο σήμερα και σε μια νέα γενιά γυναικών που αναπτύσει σημαντικό αρχιτεκτονικό έργο στις χώρες καταγωγής τους αλλά και το εξωτερικό.
Πως αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την συγκεκριμένη έκθεση. Ποιο ήταν το κίνητρο;
Με ενθουσίασε το θέμα. Είχα ήδη ασχοληθεί ιστοριογραφικά με το έργο των γυναικών αρχιτεκτόνων του μοντέρνου κινήματος στη Μεγάλη Βρετανία και ήθελα να δω και την ελληνική εκδοχή αυτής της έρευνας. Η καθηγήτρια Μάρω Αδάμη ήδη το 1993 είχε δημιουργήσει, στα πλαίσια σεμιναριακού μαθήματος στο ΕΜΠ, κατάλογο με τις πρώτες Ελληνίδες αρχιτέκτονες και κατάφερε να συγκεντρώσει και κάποιο αρχειακό υλικό. Πρόσφατα ο Σύλλογος Αρχτεκτόνων Αττικής αποφάσισε να δημιουργήσει αρχείο του έργου των Ελληνίδων αρχιτεκτόνων. Με την έκθεση όμως στο Ινστιτούτο Γκαίτε, δεν συγκεντρώσαμε απλά αρχειακό υλικό αλλά το παρουσιάσαμε στο ευρύ κοινό ώστε το έργο αυτό να αποκτήσει την δημόσια ορατότητα που του αξίζει. Η διεύρυνση αυτή – από ένα στενό ακαδημαικό κύκλο στο ευρύτερο αθηναικό κοινό – είναι πιστεύω πολύ σημαντική γιατί με αυτό τον τρόπο αλλάζουν αντιλήψεις και στερεότυπα που κουβαλάμε πολλές φορές ακόμη και ασυνείδητα. Δεν είναι τυχαίο ότι η δημόσια προβολή από τα περιοδικά και τις εφημερίδες της εποχής του Κτηρίου των Γυναικών στην παγκόσμια έκθεση του Σικάγου του 1893, σχεδιασμένο από την Σοφία Χέιντεν, άλλαξε παλιές νοοτροπίες και ενέπνευσε γυναίκες στη Γερμανία να ασχοληθούν επαγγελματικά με την αρχιτεκτονική.
Σήμερα εν έτει 2021 ποια είναι η θέση της γυναίκας Αρχιτέκτονα στο παγκόσμιο, αλλά και στο εθνικό στερέωμα;
Οι γυναίκες από τις αρχές του 20ου αιώνα που αποφάσισαν να ασχοληθούν επαγγελματικά με την αρχιτεκτονική μέχρι σήμερα έχουν καταφέρει πολλά. Κάθε μία από τις αρχιτέκτονες που παρουσιάζονται στην έκθεση αντιπροσωπεύει και ένα διαφορετικό σταθμό στις σταδιακές αυτές κατακτήσεις. Πλέον οι γυναίκες, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, κατέχουν ανώτερες θέσεις στο δημόσιο, σε επαγγελματικά σωματεία, έχουν τα δικά τους ιδιωτικά γραφεία, διδάσκουν σε πανεπιστήμια, κάνουν έρευνα, αρθρογραφούν, επιβλέπουν εργοτάξια κτλ. Άρα οι γυναίκες μέχρι σήμερα έχουν καταφέρει πολλά και σε γενικές γραμμές έχουν την ίδια αντιμετώπιση με τους άνδρες συναδέλφους τους. Παρόλα αυτά κατά τη γνώμη μου η χειραφέτηση δεν αφορά μόνο τις σχέσεις ανδρών και γυναικών οπότε πρέπει να είμαστε σε επαγρύπνιση ώστε να ακούγονται όλες οι φωνές που δεν αντιπροσωπεύονται όσο πρέπει.
Εσύ ως γυναίκα Αρχιτέκτονας πως βιώνεις την σημερινή πραγματικότητα;
Η αλήθεια είναι ότι ποτέ δεν θεώρησα τη γυναικεία μου φύση ως εμπόδιο χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν αντιμετώπισα συμπεριφορές που με έκαναν να αισθανθώ άσχημα. Όμως, και χωρίς να θέλω να υποβαθμίσω το ρόλο των κοινωνικών συνθηκών, νομίζω ότι τα πιο ισχυρά εμπόδια είναι αυτά που χτίζουμε εμείς για εμάς.
Η ΑΡΤΙΝΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΕΚΘΕΣΗΣ
Ποια είναι η ανταπόκριση της έκθεσης στο κοινό; Ήδη παρακολουθήσαμε ενθουσιώδεις κριτικές και παρουσιάσεις από τον Τύπο και τα ΜΜΕ…
Ναι, η ανταπόκριση του κοινού ήταν μεγάλη και γι’αυτό η έκθεση θα μεταφερθεί από την Αθήνα στη Θεσσαλονίκη και πιθανόν και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας. Το αρχειακό υλικό που ανακάλυψα σε δημόσια και ιδιωτικά αρχεία είναι εξαιρετικό και νομίζω ότι αξίζει να αναδειχτεί και μέσω άλλων δράσεων ειδικά μετά το μεγάλο ενδιαφέρον που υπάρχει για αυτή τη θεματική.
Πως αισθάνεσαι για την έκθεση αυτή; Θεωρείς ότι μπορεί να προσθέσει κάτι περισσότερο στην ιστορία της τέχνης;
Ενώ οι γυναίκες αρχιτέκτονες επηρέασαν σημαντικά τον κόσμο στον οποίο ζούσαν, η αρχιτεκτονική ιστοριογραφία έχει αδιαφορήσει σε μεγάλο βαθμό για τις προσπάθειές τους. Αυτή η έκθεση αποτελεί μέρος μιας πρόσφατης ευρύτερης διεθνούς πρωτοβουλίας για την αναθεώρηση της σύγχρονης αρχιτεκτονικής ιστορίας, προκειμένου να αποτυπωθεί δικαιότερα η συμβολή των γυναικών. Αυτή η ιστοριογραφική αναθεώρηση σταδιακά θα εμπλουτίσει την αντίληψή μας για τη σύγχρονη αρχιτεκτονική και θα προσθέσει νέα κεφάλαια στην ιστορία της τέχνης και της αρχιτεκτονικής. Ταυτόχρονα όμως θέτει νέα θεωρητικά προβλήματα που περιστρέφονται κυρίως γύρω από τον τρόπο με τον οποίο οφείλουμε να προσεγγίσουμε αυτή την συνεισφορά. Υπάρχει μια γυναικεία προσέγγιση στην αρχιτεκτονική ή αυτή η κατηγοριοποίηση αποτελεί ένα νέο εμπόδιο προς τη χειραφέτηση; Συνεπώς, ναι. Η έκθεση αυτή όχι μόνο αναθεωρεί τον αισθητικό κανόνα αλλά θέτει και νέα επίκαιρά ερωτήματα.
Ας επιστρέψουμε και στα καθ’ημάς. Γνωρίζουμε την μεγάλη σου αγάπη για την Άρτα και σε είχαμε παρακολουθήσει σε μια εργασία σου για το Ιμαρετ. Τι ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά έχει για σένα η περιοχή μας;
Η πόλη της Άρτας χαρακτηρίζεται από τη διαδοχή επάλληλων πολεοδομικών στρωμάτων διαφόρων εποχών: της αρχαϊκής, της κλασσικής, της ελληνιστικής, της βυζαντινής, της μεταβυζαντινής (ιταλοκρατία, σερβοκρατία, αλβανοκρατία, και κυρίως τουρκοκρατία), της νεοκλασικής και της σύγχρονης. Όλα αυτά τα διαδοχικά στρώματα συνυπάρχουν, παρά την καταστροφή των τελευταίων δεκαετιών μεγάλου μέρους της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς μας, ακόμη και σήμερα στην πόλη διαμορφώνοντας τη δομή και τη λειτουργίας της. Αυτό είναι, δεδομένου και του μεγέθους της πόλης, ξεχωριστό χαρακτηριστικό της που θα έπρεπε να αναδειχτεί. Πολλαπλοί αρχαιολογικοί χώροι – όπως του Απόλλωνος Σωτήρος, το μικρό θεατράκι, και το κάστρο – αλλά και προστατευόμενα μνημεία – όπως η Παρηγορίτισσα, η Αγία Θεοδώρα, ο Άγιος Βασίλειος, το πλήθος των μεταβυζαντικών ναών και των νεοκλασσικών κτηρίων – διεκδικούν μία θέση στον παρόντα χώρο και χρόνο. Το ιπποδάμειο σύστημα που οργάνωσαν οι Κορίνθιοι γεωμέτρες και τεχνικοί με βάση την αρτηρία που ένωνε τις βασικές εισόδους της πόλης ανατολικά και δυτικά ακολουθείται σχεδόν πιστά από την εμπορική οδό Σκουφά, και συνυπάρχει με τις βυζαντινές χάραξεις από τις δύο εισόδους προς το κάστρο, τη σημερινή οδό Αμβρακίας και την οδό Πύρρου. Θα μπορούσε λοιπόν η πόλη με τις κατάλληλες παρεμβάσεις να ξαναεφεύρει τον αστικό της χαρακτήρα ώστε να ανταποκρίνεται στις σημερινές ανάγκες, να ενοποιήσει τα ιστορικά θραύσματα και να τα επανεντάξει στην καθημερινή ζωή αλλά και να αναδείξει το παλείψηστο, να συμπεριλάβει το διαφορετικό και το αλληλοσυγκρουόμενο και να το καταστήσει εμφανές τόσο στον κάτοικο όσο και τον επισκέπτη.
Στην Άρτα η αρχιτεκτονική είναι γένους θηλυκου;
Δεν θα το το έλεγα. Κατά τη γνώμη μου υπάρχει απλά αρχιτεκτονική, όχι αρχιτεκτονική γένους αρσενικού ή θηλυκού.
Κλείνοντας, συμπληρώστε αν θέλετε κάτι για τους αναγνώστες της εφημερίδας.
Θα ήθελα να τονίσω για άλλη μια φορά το σημαντικό ρόλο της αρχιτεκτονικής στη ζωή μας. Η αρχιτεκτονική δεν είναι απλά αισθητική, χωρίς να θέλω να υποβαθμίσω την αξία της; είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο ζούμε, παράγουμε, διασκεδάζουμε, δημιουργούμε σχέσεις. Θα έπρεπε λοιπόν να αποτελεί μέρος της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και να μη θεωρείται υπόθεση των λίγων.