Της ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑΣ ΖΗΔΡΟΥ- ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΥ
«Κάλλιο ’ναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή
παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή».
Οι παραπάνω στίχοι του Ρήγα περιγράφουν, με τον πιο εύστοχο τρόπο, τα συναισθήματα και τον πόθο των Ελλήνων για «λευτεριά», καθ’ όλη τη διάρκεια της μακραίωνης οθωμανικής κυριαρχίας. Πράγματι, οι Έλληνες, ποτέ, δε λησμόνησαν την καταγωγή και την πίστη τους και ποτέ δεν έπαψαν να νοσταλγούν την ελευθερία. Ωστόσο, δεν έμειναν μόνο σε σκέψεις και συναισθήματα αλλά προχώρησαν και σε πράξεις. Τα κινήματα πολυάριθμα και ποικίλα, άλλοτε τοπικού χαρακτήρα όπως το κίνημα του Διονυσίου Φιλοσόφου στα Γιάννενα το 1611 και άλλοτε γενικότερου χαρακτήρα όπως τα Ορλωφικά, οι προσπάθειες του Λάμπρου Κατσώνη και πολλά ακόμη.
Ωστόσο, οι συνθήκες ωρίμασαν μόλις τον 19ο αι. Οι υπόδουλοι Έλληνες, βασιζόμενοι στην εμπειρία των προγενέστερων κινημάτων και της γαλλικής επανάστασης, ενθουσιασμένοι από τις ηρωικές πράξεις όσων είχαν ήδη αντισταθεί π.χ. των Σουλιωτών, έχοντας το θεωρητικό υπόβαθρο του ευρωπαϊκού και εν συνεχεία του νεοελληνικού διαφωτισμού και το κυριότερο στηριζόμενοι πλέον, αποφασιστικά, στις δικές τους δυνάμεις, ίδρυσαν τη Φιλική Εταιρεία, δύο από τα τρία ιδρυτικά μέλη της οποίας υπήρξαν Ηπειρώτες, ο Νικόλαος Σκουφάς από την Άρτα και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ από τα Γιάννενα.
Βέβαια, ο δρόμος, από την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας τον Σεπτέμβριο του 1814 έως και την κήρυξη της επανάστασης τον Μάρτιο του 1821, δύναται να χαρακτηριστεί μακρύς και στρωμένος με ανυπέρβλητα εμπόδια. Αρχικά, έπρεπε να διαδώσουν την ιδέα του ξεσηκωμού, αθόρυβα, προκειμένου να μη συλληφθούν και αποκαλυφθούν, να φροντίσουν για την οργάνωση, τα οικονομικά του αγώνα και τόσα άλλα.
Όταν λοιπόν τα μέλη αυξήθηκαν ικανοποιητικά και ευρέθησαν και ορισμένοι οικονομικοί πόροι, όπως από τον μεγαλέμπορο Παναγιώτη Σέκερη, εκπονήθηκε το σχέδιο κήρυξης. Η επανάσταση επρόκειτο να ξεκινήσει ταυτόχρονα στην Πελοπόννησο και τη Μολδοβλαχία, ώστε να δημιουργηθεί σύγχυση και να διασπαστεί ο οθωμανικός στρατός, ένα μέρος του οποίου πολεμούσε και τον Αλή πασά στα Γιάννενα. Επίσης, ταραχές θα ξεσπούσαν στην Κωνσταντινούπολη, ενώ είχε ζητηθεί και από τους Σέρβους και τους Βούλγαρους να ξεσηκωθούν παράλληλα.
Στη συνέχεια, τον Ιανουάριο του 1821, οι οπλαρχηγοί συναντήθηκαν στη Λευκάδα. Εκεί, όρισαν ως ημερομηνία έναρξης της επανάστασης την 25 Μαρτίου και επισφράγισαν την απόφασή τους με δοξολογία και ορκωμοσία. Λίγο αργότερα, τον Φεβρουάριο του 1821, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, με τον στρατό του, έκανε το όνειρο τόσων υπόδουλων Ελλήνων, τόσων γενεών, πραγματικότητα. Πέρασε τον ποταμό Προύθο, φυσικό σύνορο μεταξύ Ρωσίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ξεκινώντας έτσι και επίσημα την επανάσταση στη Μολδοβλαχία, η οποία βέβαια διήρκησε μόνο 7 μήνες αλλά πέτυχε τον στόχο της να διασπάσει τον οθωμανικό στρατό και να συμβάλλει αποφασιστικά στην επιτυχία του αγώνα στην κυρίως Ελλάδα. Ακολούθησε η συγκέντρωση προκρίτων και οπλαρχηγών, στις 10 Μαρτίου, στην Ι.Μ. Μεγίστης Λαύρας και στα μέσα Μαρτίου, στην Ι.Μ. Οσίου Λουκά στη Βοιωτία. Στη συνέχεια, κάθε περιοχή κήρυξε την έναρξη της επανάστασης, με ένα σύντομο τελετουργικό, είτε λίγες ημέρες πριν είτε ανήμερα της 25ης Μαρτίου. Έτσι, άρχισε ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας που έμελλε να μεταβάλλει τον ρου της παγκόσμιας ιστορίας.
Συνολικά, πριν από περίπου 200 χρόνια, μία χούφτα εξαθλιωμένοι Έλληνες, φαινομενικά, με τεράστια αποθέματα ψυχής και πολύτιμη κληρονομιά τους την πατρίδα και την πίστη τους ξεσηκώθηκαν, στον απόηχο της γαλλικής επανάστασης, ενάντια στην πανίσχυρη Οθωμανική Αυτοκρατορία, όπως και στην Ιερή Συμμαχία του Μέττερνιχ, διεκδικώντας την ελευθερία τους, τον ευσεβή τους πόθο, ευρισκόμενη πάντα στις καρδιές τους, χωρίς να διστάζουν, στιγμή, να προσφέρουν για αυτή τη ζωή τους. Και τα κατάφεραν! Χωρίς συμμάχους, χωρίς τακτικό στρατό, χωρίς οργάνωση, χωρίς αριθμητική υπεροχή, με μόνα τους όπλα την επιθυμία τους, την ψυχική τους δύναμη και την αποφασιστικότητά τους. Στάθηκαν απέναντι στον αμέτρητο στρατό των Οθωμανών, όπως και οι πρόγονοί μας απέναντι στους Πέρσες και τους κατατρόπωσαν. Χάρη σε αυτούς τους ήρωες, στον κάθε έναν ξεχωριστά που συμμετείχε με οποιοδήποτε τρόπο, εμείς σήμερα είμαστε ελεύθεροι και ολόκληρη η Ευρώπη απέφυγε τον οθωμανικό κίνδυνο.