Η Άρτα στη σύγχρονη διεθνή ιστορική και αρχαιολογική έρευνα
Γράφει η Αρχαιολόγος Κωνσταντίνα Ζήδρου
Η Άρτα θεωρείται ένα ιδιαίτερο παράδειγμα σύγχρονου αστικού κέντρου, διαθέτοντας μνημεία και των τριών μεγάλων περιόδων της ελληνικής ιστορίας, αρχαίας βυζαντινής και νεότερης, τα οποία μάλιστα σώζονται από αρκετά καλή έως άριστη κατάσταση, άψογα ενσωματωμένα στον αστικό ιστό και ορισμένα λειτουργικά.
Πιο συγκεκριμένα, ξεκινάμε από την αρχαία Αμβρακία και μετέπειτα αποικία των Κορινθίων, συνεχίζουμε με την ακμάζουσα ελληνιστική πόλη, ακολουθεί η αντίστοιχη βυζαντινή, το σημαντικό λιμάνι της περιοχής και αργότερα η πρωτεύουσα του Ανεξάρτητου Κράτους της Ηπείρου και ολοκληρώνουμε με την οθωμανική, νεότερη και σύγχρονη Άρτα. Σε όλες τις προαναφερθείσες περιόδους, αποτέλεσε κέντρο της Ηπείρου κατά διαστήματα, επηρέασε τις γενικότερες εξελίξεις, πολιτικές, οικονομικές, καλλιτεχνικές, φιλοξένησε ή και υπήρξε τόπος καταγωγής σπουδαίων προσωπικοτήτων, ενώ και αρκετά γεγονότα που μετέβαλλαν τον ρου της ιστορίας διαδραματίστηκαν στα εδάφη της.
Αδιάψευστοι μάρτυρες των προαναφερθέντων, εκτός από τις γραπτές πηγές, στέκουν τα πολυάριθμα και ποικίλα μνημεία της. Ποιος δε γνωρίζει τα τείχη και το Κάστρο της Άρτας, ένα διαδραστικό βιβλίο όπου αποτυπώνεται εναργέστατα η μακραίωνη ιστορία της, το μικρό θέατρο, τον ναό του Απόλλωνα, την Αγ. Θεοδώρα, την Παρηγορήτισσα, το Ιμαρέτ και φυσικά το περίφημο και πολυθρύλητο Γεφύρι της. Μέχρι και ένας Ινδός και σύγχρονος φιλέλληνας στην πρώτη μας συνομιλία και όταν άκουσε ότι ο τόπος καταγωγής μου είναι η Ήπειρος με ρώτησε εάν είμαι από την περιοχή όπου βρίσκεται το Γεφύρι της Άρτας. Η απορία του αυτή λειτούργησε ως η αφορμή γα το συγκεκριμένο άρθρο.
Επιπλέον, νέες θεωρίες και μελέτες ενισχύουν την εξέχουσα θέση της πόλης και της ευρύτερης περιοχής της διαχρονικά. Ειδικότερα, κατά το έτος 2017, δημοσιεύτηκε η ιστορική έρευνα του ιστορικού ερευνητή Χάρη Κουδούνα με τίτλο: «Το αποκωδικοποιημένο μυστικό της Πόρτας Παναγιάς». Σε αυτή αναλύεται και τεκμηριώνεται η μεταφορά των Ιερών Λίθων από την Αγία Οικία της Θεοτόκου στην Παλαιστίνη, με τη συνδρομή της οικογένειας των Αγγέλων Κομνηνών, Δεσποτών της Ηπείρου, κατά τον 13ο αιώνα. Αφού φιλοξενήθηκαν για ένα χρονικό διάστημα 2- 3 ετών στην Ι.Μ. Πόρτας Παναγιάς στην Πύλη Τρικάλων, στη συνέχεια και κατά το έτος 1289, ο Κάρολος Β΄ της Νεαπόλεως, επιδιώκοντας να ισχυροποιήσει τη θέση του στην Ήπειρο, πρότεινε τον γάμο του γιου του Φιλίππου του Τάραντος με την κόρη του Δεσπότη Νικηφόρου Θάμαρ. Η πρότασή του έγινε δεκτή με ενθουσιασμό στο Δεσποτάτο αλλά ανησύχησε τον Αυτοκράτορα, ο οποίος έστειλε σημαντική δύναμη στην περιοχή για να την υποτάξει. Τελικά, το 1294 τελέστηκε ο γάμος Φιλίππου και Θάμαρ. Πιθανότατα και σύμφωνα με έγγραφο του 13ου αι., θεωρούμενο ως το συμβόλαιο επικύρωσης του γάμου της πριγκίπισσας Θάμαρ με τον πρίγκιπα Φίλιππο Β΄ του Τάραντα, οι Ιεροί Λίθοι δόθηκαν ως προίκα στην Ηπειρώτισσα πριγκίπισσα και μεταφέρθηκαν εκ νέου στην όμορη Ιταλία για να καταλήξουν στην πόλη του Λορέτο στον νομό Μάρκε, όπου βρίσκονται έως σήμερα.
Η διαδρομή που ακολούθησαν οι Ιεροί Λίθοι αναφέρεται ως Ιερά Οδός ή Οδός των Αγγέλων, περιλαμβάνοντας και την περιοχή των Τζουμέρκων, όπως και την πόλη της Άρτας καθώς από το λιμάνι της και μέσω θαλάσσης πραγματοποιήθηκε η μεταφορά. Εδώ οφείλω να τονίσω ότι την Αγία Οικία της Θεοτόκου του Λορέτο επισκέπτονται κάθε χρόνο περισσότεροι από 4 εκατομμύρια προσκυνητές, καθώς συγκαταλέγεται στα σημαντικότερα θρησκευτικά μνημεία παγκοσμίως, προκειμένου να δουν και να προσευχηθούν ενώπιον του Ιερού Κειμηλίου. Ορισμένοι από αυτούς, πιθανώς, επιθυμούν να γνωρίσουν και να διασχίσουν την Ιερά Οδό και κατ’ επέκταση και την πόλη της Άρτας.
Επιπλέον, πρέπει να υπογραμμίσω ότι η άποψη περί της μεταφοράς των Ιερών Λίθων είναι γνωστή και στην Ορθόδοξη Εκκλησία, όπως αποδεικνύεται από την παρουσία εκπροσώπων της, όπως και εκπροσώπων των Δήμων Αρταίων και Πύλης αντίστοιχα, σε σχετικό συνέδριο το οποίο πραγματοποιήθηκε το 2016 στο Λορέτο, με αφορμή τη συμπλήρωση 700 ετών από τη θεμελίωση του Ι.Ν. της Αγίας Οικίας της Θεοτόκου. Μάλιστα, κατά τη διάρκειά του τελέστηκε και κοινή παράκληση Ορθοδόξων και Καθολικών.
Μία δεύτερη καινούρια ευκαιρία για εξωστρέφεια πηγάζει από το ιστορικό έργο του Άγγλου ιστορικού Anthony Adolph, ο οποίος πραγματεύτηκε τη βιογραφία του Τρώα ήρωα Αινεία. Σύμφωνα λοιπόν με τον Έλληνα ιστορικό και δάσκαλο της ρητορικής Διονύσιο από την Αλικαρνασσό, έναν από τους γνωστότερους συγγραφείς του 1ου π.Χ. αιώνα, στην Άρτα ο Αινείας ίδρυσε ναό αφιερωμένο στη μητέρα του Αινειάδα Αφροδίτη. Μάλιστα, ο Διονύσιος υποστηρίζει ότι είδε τον συγκεκριμένο ναό και επίσης ένα Ηρώο, ευρισκόμενο κοντά στο μικρό θέατρο. Σε αυτό υπήρχε και ένα αρχαϊκό ξύλινο άγαλμα, πιθανώς του Αινεία, ενώ προσέφεραν θυσίες ιέρειες. Επομένως, ένα ακόμη στοιχεία για την αρχαία Αμβρακία επισημαίνεται και μάλιστα σε διεθνές επίπεδο, το οποίο χρήζει περαιτέρω έρευνας, προσοχής και αξιοποίησης.
Από τα παραπάνω προκύπτει, με βεβαιότητα, ότι η σύγχρονη έρευνα, έχοντας αναγνωρίσει τη διαχρονική αξία της Άρτας, εξακολουθεί να διερευνά την ιστορία της. Σε αυτό το σημείο δεν θα πρέπει να παραλείψω το έργο της Εφορείας Αρχαιοτήτων, του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, της Ιεράς Μητρόπολης Άρτας, του Μουσικοφιλολογικού Συλλόγου «Ο Σκουφάς», του Πολιτιστικού Συλλόγου «Μακρυγιάννη» και άλλων τοπικών φορέων, όπως και τις πολυάριθμες μελέτες και έρευνες επιστημόνων και ερευνητών είτε από την Άρτα είτε από την Ήπειρο γενικότερα. Ωστόσο, είναι αναγκαίο και κρίσιμο να μην επαναπαυόμαστε. Αντίθετα, οφείλουμε όλοι, στο μέτρο των δυνατοτήτων μας, να συμβάλλουμε στη διάσωση, προβολή και αξιοποίηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και στην ένταξη της πόλης σε ευρύτερα ιστορικά, αρχαιολογικά, πολιτιστικά, τουριστικά σύνολα, με συνέπεια ευεργετικά αποτελέσματα σε ποικίλους τομείς.
Κωνσταντίνα Ζήδρου
Αρχαιολόγος
