Η περιοχή της αρχαίας Αθαμανίας και των μετέπειτα Τζουμερκοχωρίων, ανήκουσα στις Π.Ε. Ιωαννίνων, Άρτης και Τρικάλων, υπήρξε χώρος εγκατάστασης και δράσης του φύλου των αρχαίων Αθαμάνων, ενώ η ιστορική της διαδρομή ανιχνεύεται ήδη από την προϊστορική εποχή έως και σήμερα. Στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της συγκαταλέγεται η ορεινή γεωμορφολογία της, που την καθιστά δύσβατη και δυσπρόσιτη, η στρατηγικής σημασίας θέση της, μεταξύ της Ηπείρου και της Θεσσαλίας, η μακραίωνη ιστορική της πορεία και η πλούσια και πολύμορφη λαογραφική της παράδοση.
Όλα τα παραπάνω θεωρούνται σχετικά γνωστά. Όμως, η έλλειψη συστηματικής έρευνας και ενασχόλησης, αποκλειστικά, με τα Τζουμερκοχώρια, την ιστορία, τη λαογραφία και τον πολιτισμό τους, σε όλες τις εκφάνσεις του και σε μία πιο επιστημονική και συνολική βάση, ήταν περισσότερο από εμφανής. Ακριβώς, αυτό το κενό επιδιώκει να καλύψει η Ι.Λ.Ε.Τ. Η Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Τζουµέρκων ιδρύθηκε τον Σεπτέµβριο του 1998 από μία ομάδα παλαιών συμμαθητών, με περισσή αγάπη και ενδιαφέρον για την περιοχή, με έντονους προβληματισμούς αλλά και ποικίλες λύσεις, οι οποίοι συναντήθηκαν για πρώτη φορά τον Αύγουστο του 1993 στην Άγναντα, έδρα του Γυμνασίου από όπου είχαν αποφοιτήσει. Η ΙΛΕΤ έχει έδρα την Άγναντα, για γεωγραφικούς και ιστορικούς λόγους. Ωστόσο, «αγκαλιάζει» ολόκληρο τον ευρύτερο χώρο των Αθαμανικών ορέων από τον ποταμό Αχελώο ως τις ανατολικές πλαγιές του Ξηροβουνίου και τις νότιες πλαγιές του Λάκμου. Ως βασικός στόχος της ορίζεται η συγκέντρωση και διάσωση όλων των τεκμηρίων, η συστηματική μελέτη και καταγραφή της προφορικής παράδοσης και της συλλογικής μνήμης, σύμφωνα με τη σύγχρονη επιστημονική μεθοδολογία.
Πολύ γρήγορα, η διαφορά της Ι.Λ.Ε.Τ., σε σύγκριση με άλλους συλλόγους ή αδελφότητες, διαφάνηκε με την έκδοση των Τζουμερκώτικων Χρονικών, της ετήσιας περιοδική της έκδοσης, που αποτελεί σταθμό για την περιοχή. Σε αυτή, περιλαμβάνονται ποικίλες επιστημονικές εργασίες για την ιστορία, την αρχαιολογία, την αρχιτεκτονική, τη λαογραφία, τη γλωσσολογία και το φυσικό περιβάλλον αλλά και περισσότερο εκλαϊκευμένα κείμενα, εμπεριέχοντα ιστορικά ή λαογραφικά στοιχεία. Επιπλέον, διανθίζεται και φιλολογικά με τη τζουμερκιώτικη μούσα.
Ωστόσο, η Ι.Λ.Ε.Τ. δεν αρκέστηκε στο ερευνητικό της έργο και την έκδοση των Τζουμερκιώτικων Χρονικών, θέτοντας τον πήχη ακόμη ψηλότερα, χωρίς οικονομικά μέσα, με την ανιδιοτελή προσφορά των μελών της, με το κύρος που είχε αποκτήσει και το πάθος της για την περιοχή, πέτυχε το ακατόρθωτο, τη διοργάνωση του Α΄ Επιστημονικού Συμποσίου για τα Τζουμέρκα. Σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, το Υπουργείο Πολιτισμού, την Τοπική Αυτοδιοίκηση και άλλους φορείς κατάφερε, για ένα τριήμερο, να φέρει στα δυσπρόσιτα και απομονωμένα Τζουμερκοχώρια έναν σημαντικό αριθμό επιστημόνων, ορισμένοι μάλιστα εξ αυτών κορυφαίοι στο είδος τους, καθώς και ένα πλήθος επισκεπτών από διάφορα μέρη της Ελλάδος. Κατά τη διάρκεια του άκρως επιτυχημένου συνεδρίου, οι εμπεριστατωμένες εισηγήσεις των ομιλητών περιέγραψαν τις περισσότερες πτυχές του τζουμερκιώτικου πολιτισμού, τεκμηριώνοντας την ιδιαίτερη ταυτότητά του.
Παράλληλα, παραθέτοντας τα ήδη γνωστά στην έρευνα στοιχεία και μέσα από γόνιμες συζητήσεις, αναδύθηκαν νέα ερωτήματα και νέοι στόχοι προς κατάκτηση. Επιπρόσθετα, η άψογη παραδοσιακή φιλοξενία των εισηγητών και οι επισκέψεις σε διαφορετικές κοινότητες στάθηκαν οι καλύτεροι μάρτυρες των δημιουργικών διαφορών και των σαφώς περισσότερων ομοιοτήτων που ενώνουν τους τζουμερκιώτες και συνθέτουν αυτό το ιδιαίτερο κράμα του πολιτισμού τους. Η επιτυχία του συνεδρίου επισφραγίστηκε με την έκδοση του επιστημονικού και άρτιου τόμου των πρακτικών.
Αλλά για μία ακόμη φορά, η Ι.Λ.Ε.Τ. δεν επαναπαύθηκε στις δάφνες του συνεδρίου. Οραματιστές και διορατικοί, τα μέλη των Δ.Σ., συνέχισαν με τη διοργάνωση επιστημονικών ημερίδων κάθε καλοκαίρι, σε διαφορετική μάλιστα κοινότητα, συλλέγοντας, με αυτόν τον τρόπο, νέα στοιχεία και προετοιμάζοντας το έδαφος για το επόμενο συνέδριο. Οι ημερίδες πολλές, τα θέματα ποικίλα, οι εισηγητές πάντοτε καταρτισμένοι και ξεχωριστοί. Αναφέρω ενδεικτικά την αφιερωμένη στον ποιητή Γ. Κοτζιούλα ημερίδα, η οποία πραγματοποιήθηκε στη γενέτειρά του, την Πλατανούσσα, και πλαισιώθηκε και από την έκδοση ενός τόμου με ανέκδοτα έργα του. Ημερίδα αφιερωμένη στην ανάπτυξη της περιοχής, στο δημοτικό τραγούδι, στην Ι. Μ. Βύλιζας, όπου παρουσιάστηκαν, με τρόπο επιστημονικό, όλα τα ήδη υπάρχοντα δεδομένα κ.α. Σε όλα τα προαναφερθέντα, θα πρέπει να προστεθεί η παρουσία μελών της ΙΛΕΤ σε πολυάριθμες εκδηλώσεις άλλων φορέων, η συνδιοργάνωση αντιστοίχως πολυάριθμων εκδηλώσεων, οι βιβλιοκριτικές και γενικά η στήριξη της Εταιρείας στην προσπάθεια κάθε Τζουμερκιώτη επιστήμονα ή λογοτέχνη
Εκτός όμως από τις προφανείς της ενέργειες, δηλαδή την έκδοση των Τζουμερκιώτικων Χρονικών και τη διοργάνωση ημερίδων, η Ι.Λ.Ε.Τ. δεν ξέχασε ποτέ την έρευνα. Πιο συγκεκριμένα, για χρόνια λειτουργούν οι Ομάδες Έρευνας, όπου Τζουμερκιώτες, από ποικίλες κοινότητες, συγκεντρώνουν τον λαογραφικό πλούτο του τόπου τους, υπό την καθοδήγηση άξιων επιστημόνων, με σκοπό τη δημιουργία ενός corpus για την τοπική λαογραφία. Παράλληλα, ανατέθηκε στη Τζουμερκιώτισσα αρχαιολόγο Ανθή Αγγέλη και την υπογράφουσα η σύνταξη μίας μελέτης. Αυτή θα περιείχε την ιστορική διαδρομή της περιοχής, τα σημαντικότερα μνημεία της, προτάσεις για την ανάδειξή τους, τη γνωστή βιβλιογραφία και φωτογραφική τεκμηρίωση. Ως επιστέγασμα της παραπάνω προσπάθειας, ήρθε η παρουσίασή της, κατά τη διάρκεια μίας ημερίδας που διεξήχθη στο Βουργαρέλι το καλοκαίρι του 2013, στο πλαίσιο της οποίας ιστορικοί, αρχαιολόγοι και αρχιτέκτονες από την Ήπειρο και τη Θεσσαλία, κατέδειξαν, με τρόπο μοναδικό, την ιστορική διαδρομή και την πολιτιστική ανάπτυξη των ενιαίων και αδιαίρετων Τζουμέρκων, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.
Συνολικά, η Ι.Λ.Ε.Τ. διακρίνεται για τη συλλογικότητά της, καλύπτοντας την ενιαία και αδιαίρετη περιοχή των Τζουμέρκων. Οι στόχοι και το έργο της υπήρξαν και εξακολουθούν να είναι αμιγώς επιστημονικοί, προβάλλοντας την περιοχή στον επιστημονικό κόσμο, επιδιώκοντας τη διάσωση του τοπικού πολιτισμού και συντελώντας ταυτόχρονα στην ορθή διαχείριση του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, στην αρμονική συνύπαρξη ανθρώπου και φύσης και στη γενικότερη ανάπτυξή της τουριστική, οικονομική, πνευματική κ.α. Αν και ξεκινώντας πριν από είκοσι χρόνια αμφισβητήθηκε αρκετά ως προς τον ρόλο ή τη χρησιμότητά της, ωστόσο, πλέον σήμερα, έχει καθιερωθεί ως ο μοναδικός παντζουμερκιώτικος, αυστηρά πνευματικός φορέας, με μοναδικό της στόχο την έρευνα, καταγραφή, διάσωση και ανάδειξη της τοπικής ιστορίας και πολιτισμού, χωρίς τοπικισμούς, εχθρότητες και προσπάθειες προσωπικής ανέλιξης ή προβολής από τα μέλη της. Αντίθετα, οραματίζεται και πασχίζει για μία αγαστή συνεργασία με κάθε σύλλογο, αδελφότητα, πολιτιστικό φορέα. Πρωτίστως όμως με κάθε ανεξάρτητο Τζουμερκιώτη που αγαπά τον τόπο του και επιθυμεί να συνεισφέρει, με τον τρόπο του, στους στόχους της Ι.Λ.Ε.Τ.
Κωνσταντίνα Ζήδρου
Αρχαιολόγος
Εικ. 1 Εξώφυλλο των Τζουμερκιώτικων Χρονικών του έτους 2011
Εικ. 2 Το εξώφυλλο του τόμου των Πρακτικών του Συνεδρίου
Εικ. 3 Φωτογραφία από τις εργασίες του συνεδρίου
Εικ. 4 Εξώφυλλο της αφιερωμένης στην ιστορία και αρχαιολογία των Τζουμέρκων μελέτης
Εικ. 5 Φωτογραφία από τα εγκαίνια του Λαογραφικού Μουσείου Τζουμέρκων στην Άγναντα.
Σημ. Οι τόμοι των Τζουμερκιώτικων Χρονικών και η μελέτη βρίσκονται και σε ηλεκτρονική μορφή στην ιστοσελίδα της εταιρείας www. Ilet. gr
