(μέρος Β’)
Της ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑΣ ΖΗΔΡΟΥ
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΥ
Αν και η διαδρομή της μέσα στον χρόνο ανιχνεύεται μακραίωνη και δοξασμένη, αντίστοιχα η πορεία της μέσα στους κύκλους της ζωής υπήρξε δύσκολη, βασανισμένη, γεμάτη στερήσεις και μόχθους. Κορίτσι, γυναίκα, αδελφή, σύζυγος, μητέρα, γιαγιά, όπως και εάν την προσφωνήσουμε, η Ηπειρώτισσα έχει βιώσει σχεδόν όλους τους παραπάνω ρόλους και έπρεπε να ανταποκριθεί, διαδοχικά, με μεγάλη επιτυχία. Από μικρό κορίτσι, λιπόσαρκη, ξυπόλυτη, νηστική, κουρασμένη, αδικημένη πάλευε για όλους, πάσχιζε να φροντίσει τους πάντες, χωρίς ωστόσο οι υπόλοιποι να ενδιαφέρονται εξίσου για αυτήν.
Ήδη από 10 χρονών, αρχίζει να μαθαίνει το νοικοκυριό: ζύμωμα, πλύσιμο, μαγείρεμα, κέντημα, πλέξιμο, αργαλειό, καθώς και να μεριμνά για την προίκα της. Ιδίως εάν ήταν πρωτότοκη γινόταν το δεξί χέρι της μητέρας της. Τα παιχνίδια σπάνια και λιγοστά και πάλι είχαν σχέση με τον γάμο και το νοικοκυριό: κούκλες, νύφες, καλύβες.
Ο γάμος αποτελούσε κομβικό σημείο στη ζωή της. Απασχολούσε την Ηπειρώτισσα και προετοιμαζόταν για αυτόν από όταν καταλάβαινε τον εαυτό της. Ωστόσο, στην εκλογή του συζύγου δεν είχε κανένα λόγο, ενώ συχνά κανονιζόταν ερήμην της. Έτσι, πληθώρα κοριτσιών έκαναν αποτυχημένους γάμους και υπέφεραν για όλη τους τη ζωή ή ακόμη χειρότερα οδηγήθηκαν στην αυτοκτονία. Όμως και μετά τον γάμο, η ζωή της επιδεινωνόταν καθώς οι υποχρεώσεις αυξάνονταν: νοικοκυριό, βοήθεια στον σύζυγο, παιδιά. Παράλληλα, εισερχόταν σε μία νέα οικογένεια, όπου όφειλε να υπακούει όλα τα προϋπάρχοντα μέλη της, ορισμένα εκ των οποίων, πιθανώς, να στεκόταν και εχθρικά απέναντί της, χωρίς να εκφέρει δική της άποψη ή αντιρρήσεις. Αλλά και ο σύζυγος κάθε άλλο παρά ως σύντροφος συμπεριφερόταν. Ενίοτε, λειτουργούσε ως αφέντης στη γυναίκα του, η οποία τον φοβόταν και υποχρεούνταν να τον σέβεται. Γενικά, η Ηπειρώτισσα, μέσα στον γάμο της, ήταν τελευταία σε δικαιώματα και πρώτη σε υποχρεώσεις.
Πιο συγκεκριμένα, θεωρούνταν, αποκλειστικά, υπεύθυνη για το νοικοκυριό: σκούπισμα, καθάρισμα, μαγείρεμα, πλύσιμο, μεταφορά νερού, άναμμα της φωτιάς και τόσα ακόμη και μάλιστα χωρίς τη χρήση τεχνολογικών μέσων. Επιπρόσθετα, έπρεπε να κατασκευάσει και να επιμεληθεί όλα τα ενδύματα της οικογένειας, όπως και τα κλινοσκεπάσματα και τα χαλιά. Στη σφαίρα των ευθυνών της ανήκε και η συλλογή τροφής από τον κήπο ή τα χωράφια και η συγκέντρωση των απαραίτητων ξύλων για τη φωτιά. Παράλληλα με όλα τα παραπάνω, την ανατροφή των παιδιών και τα οικόσιτα ζώα, επωμιζόταν και μέρος των γεωργοκτηνοτροφικών εργασιών της οικογένειας. Ακόμη και στον ελάχιστο ελεύθερο χρόνο της και αντιπαλεύοντας την κούραση, τις στερήσεις και τα προβλήματά της, όφειλε να συμμετέχει, ευδιάθετη και αξιοπρεπής, στις κοινωνικές εκδηλώσεις, εκπροσωπώντας την οικογένειά της. Ήταν λοιπόν υποχρεωμένη να εκκλησιάζεται τακτικά, να χορεύει στους γάμους και τα πανηγύρια και μάλιστα να συνοδεύει τις ντροπαλές κόρες της και τους διστακτικούς γιους της, προκειμένου να εξασφαλίσει το καλύτερο προξενιό.
Η έλευση των παιδιών, όση χαρά και εάν της έδινε, της προσέθετε ευθύνες και δυσκολίες, ενώ οι συνεχείς εγκυμοσύνες επιβάρυναν την ψυχική και σωματική της υγεία. Αρκετές γυναίκες χάθηκαν στον τοκετό ή κατά τη διάρκεια της λοχείας λόγω έλλειψης φροντίδας και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Επιπρόσθετα, εάν γεννιόντουσαν κορίτσια, η όλη φροντίδα για την προίκα τους, τον γάμο τους και την εκμάθηση του νοικοκυριού έπεφτε στους ώμους της μητέρας, πλαισιωμένη και από την απογοήτευση του συζύγου και της οικογένειάς του που προτιμούσαν αγόρια για να αποφύγουν την προίκα και να διαιωνίσουν το όνομα της οικογένειας. Αλλά και γενικά, στην ανατροφή των παιδιών δε συνέβαλλαν ιδιαίτερα οι άντρες.
Αφού γινόταν σύζυγος και μητέρα, ακολουθούσε ο ρόλος της γιαγιάς. Βέβαια, οι ρόλοι διαδέχονταν ο ένας τον άλλον αλλά οι δυσκολίες παρέμεναν και αυξάνονταν, όπως και οι υποχρεώσεις και οι ευθύνες. Ακόμη και η γιαγιά, εκτός από το δικό της σπιτικό, συχνά, αναλάμβανε και την ανατροφή των εγγονιών της, προκειμένου το ζευγάρι να φύγει στην ξενιτιά, αναζητώντας μία καλύτερη τύχη. Αλλά και εάν το ζευγάρι βρισκόταν κοντά και πάλι η γιαγιά βοηθούσε, όσο μπορούσε, με το νοικοκυριό και κάθε εργασία.
Συνολικά, ο ρόλος της Ηπειρώτισσας υπήρξε κομβικός και καθοριστικός για την ύπαρξη και επιβίωση της οικογένειας σε κάθε ιστορική περίοδο. Το ταλέντο, το ταμπεραμέντο και οι γνώσεις της στήριξαν τα νοικοκυριά στις δύσκολες εποχές. Πρόκειται για ένα πρόσωπο που μισήθηκε και αγαπήθηκε με πάθος, που πολεμήθηκε και υπερασπίστηκε, που βασανίστηκε και υποτιμήθηκε αλλά ταυτόχρονα πάλεψε, αναδείχθηκε, δοξάστηκε, λατρεύτηκε και ανάτρεψε κατεστημένα αιώνων, αλλάζοντας, πολλές φορές, την ιστορία και την πορεία του ανθρωπίνου είδους.
*Οι φωτογραφίες είναι του Κώστα Μπαλάφα, Φωτογραφικές μνήμες απο τη σύγχρονη Ελλάδα, έκδοση του μουσείου Μπενάκη
