“Χώρος που μπορείς να διαβάσεις την ιστορία της πόλης μας”
του Γαβριήλ Λεπενιώτη
Ένας χώρος σε κάθε πόλη και χωριό που σε μια επίσκεψη αφηγείται πλήθος ιστοριών για την περιοχή και τους ανθρώπους που πέρασαν απο τα επίγεια στα ουράνια είναι και το παλαιό Κοιμητήριο της Άρτας.
Το εσωτερικό του κρατά καλά τόσο την ιστορία και την πορεία της πόλης ανά τους αιώνες, αλλά και για σημαίνοντες ανθρώπους της πόλης μας, που έζησαν και μεγαλούργησαν και έχουν ενταφιαστεί εκεί με οδυρμούς και κλαυθμούς.
Μυστηριακή ατμόσφαιρα και δέος προκαλεί κάθε φορά που το επισκεπτόμαστε. Και ως τέτοιο έχει μια ιστορία, έναν όχι μόνο συμβολικό λόγο ύπαρξης αλλά αποτελεί συγχρόνως και μια καταγραφή της ιστορίας της πόλης και των κατοίκων της. Tο σίγουρο είναι ότι μπορείς να “διαβάσεις” κι εκεί την ιστορία της.
” Ἐμνήσθην τοῦ Προφήτου βοῶντος· Ἐγώ εἰμι γῆ καὶ σποδός· καὶ πάλιν κατενόησα ἐν τοῖς μνήμασι καὶ εἶδον τὰ ὀστᾶ τὰ γεγυμνωμένα καὶ εἶπον· ἆρα τίς ἐστι, βασιλεὺς ἢ στρατιώτης, ἢ πλούσιος ἢ πένης, ἢ δίκαιος ἢ ἁμαρτωλός;”
Τὰ λόγια τοῦ Προφήτη Ιεζεκιήλ (στην προφητεία που διαβάζεται το βράδι της Μεγάλης Παρασκευής και δυστυχώς αγνοούμε ), αναφέρεται στο όραμα και αναρωτιέται: ὅτι ἐγὼ εἶμαι χῶμα καὶ στάχτη καὶ εἶδα μὲ τὸ νοῦ μου τὰ μνήματα καὶ εἶδα τὰ ἄσαρκα ὀστᾶ καὶ εἶπα. Ἄρα ποιὸς εἶναι (ὁ νεκρὸς) βασιλιὰς ἢ στρατιώτης; πλούσιος ἢ πτωχός; δίκαιος ἢ ἁμαρτωλός;
Μητροπολίτες, Πολιτικοί, Ευεργέτες, Δήμαρχοι, Επιχειρηματίες, απλοί Πολίτες ονόματα των οποίων κοσμούν σήμερα οδούς, πλατείες κ.α, βρίσκονται εκεί για να θυμίζουν το πισωγύρισμα του χρόνου στο παρελθόν.
Πριν τη δημιουργία των Κοιμητηρίων, οι νεκροί ορθόδοξοι θάβονταν πίσω και γύρω απο τους ενοριακούς ναούς της πόλεως, όπως και δύο τάφοι που βρισκόταν στο προαύλιο χώρο του ιερού ναού Αγίου Κων/νου, ακριβώς πίσω απο το σπίτι του Κ. Μόραλη.
Τον έναν τον εντόπισα καθότι μου ήταν γνώριμος απο την παιδική ηλικία όταν παίζαμε γύρω τους πολύ πριν μεταφερθούν στο παλαιό κοιμητήριο.
Σύμφωνα με χειρόγραφη μαρτυρία της 18/9/1919 του αειμνήστου Γενικού Αρχιερατικού Επιτρόπου της Ιεράς Μητροπόλεως Άρτης και Πρωτοπρεσβυτέρου Σταύρου Παπαχρήστου, οι ταφές στο παλαιό κοιμητήριο ξεκίνησαν οργανωμένα απο τα τέλη του έτους 1887.
Ο πρώτος νεκρός που ενταφιάστηκε (αριστερά πλησίον του τοίχου της Εκκλησίας τότε), ήταν ο καθηγητής του Γυμνασίου Άρτης κ. Αντωνιάδης.
Στο ίδιο χειρόγραφο μας δίνει πληροφορίες και για τον υπάρχοντα Κοιμητηριακό Ναό ο οποίος χτίστηκε σε χώρο του μοναστηριού της Κάτω Παναγιάς και ήταν αφιερωμένος στην Ανάσταση του Λαζάρου αλλά δεν είχαν γίνει τα εγκαίνια όπως ορίζει η εκκλησιαστική τάξη .
Ο τότε Σεβασμιώτατος Επίσκοπος Άρτης Σπυρίδων Γκινάκας, δεν μπορούσε να ιερουργήσει σε μη εγκαινιασθέντα ιερό ναό γιατί οι Ιεροί Κανόνες της Εκκλησίας μας δεν το επέτρεπαν και μάλιστα η ποινή ήταν η καθαίρεση.
Έτσι, με έξοδα του ιδίου του Μητροπολίτου αφού αγόρασε όλα τα απαραίτητα για τον Εγκαινιασμό της Εκκλησίας το Σάββατο της Α΄ εβδομάδος των Νηστειών 22 Φεβρουαρίου του έτους 1914, τέλεσε τα Εγκαίνια και την πρώτη Θεία Λειτουργία στον Ιερό Ναό των Αγίων Αποστόλων πλέον.
Ο ναός εικάζεται να χτίστηκε περίπου το έτος 1885. Όπως μας πληροφορεί η μαρμάρινη πλάκα έξωθεν του ναού ανακαινίστηκε το έτος 1960 εις μνήμη Ευαγγέλου και Ουρανίας Γαρουφαλιά. Η αγιογράφηση έγινε το έτος 1993 με δαπάνη της Μαριάνθης Γαρουφαλιά εις μνήμη του συζύγου της Πέτρου Γαρουφαλιά.
Αργότερα επί Δημαρχίας του αειμνήστου Κωνσταντίνου Βάγια είχε συντηρηθεί και ανακαινιστεί και πάλι στη μνήμη του Πέτρου Γαρουφαλιά.
Οι ναοί των Κοιμητηρίων ανήκαν στους εκάστοτε Δήμους και μόλις το έτος 2021 παρεχωρήθησαν στις Ιερές Μητροπόλεις.
Εδώ πρέπει να αναφερθεί ότι με την έλευση Μεταναστών εφόσον δεν υπήρχε φύλαξη στο κοιμητήριο τις βραδινές κυρίως ώρες γινόταν κατάληψη του ιερού ναού σε σημείο που εικόνες που αντικρύσαμε δεν περιγράφονται και δεν τιμούν κανένα μας.
Με εντολή του Μητροπολίτου πρώην Άρτης κ. Ιγνατίου Δ΄ , ο ιερός ναός εξωραΐστηκε εκ νέου με συνδρομές Αρτινών. Εδώ βλέπουμε ένα δείγμα της ευσέβειας των Αρτινών και του σεβασμού τους προς τους κεκοιμημένους συγγενείς τους, που όταν και όπου χρειάζεται κάτι χωρίς δισταγμό βοηθούν ακόμη και στην περίοδο οικονομικής κρίσης που βρισκόταν η Χώρα μας.
Τα θυρανοίξια του ανακαινισμένου πλέον ιερού ναού πραγματοποιήθηκαν την Παρασκευή της Ε΄ εβδομάδος των Νηστειών 15 Απριλίου 2016 απο τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη πρώην Άρτης κ. Ιγνάτιο Δ΄.
Η ιστορία του ξεκινά από τα τέλη του 18ου αιώνα και κατά καιρούς χρειαζόταν επέκταση γιατί ” δυστυχώς δεν χωράμε και νεκροί” φθάνοντας εως τη δεκαετία του 2010, οπότε και διεκόπη ο ενταφιασμός των νεκρών εκεί, λόγω κορεσμού του εδάφους και στενότητας του χώρου, παρά μόνο για όσους διατηρούσαν οικογενειακούς τάφους σύμφωνα με την υπ’ αριθμόν 212/2015 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Αρταίων. Έτσι δημιουργήθηκε το νέο κοιμητήριο στον οικισμό των Αγίων Αναργύρων.
“Ο Δήμος Αρταίων πρόσφατα , ολοκλήρωσε την αποτύπωση 3.800 ταφείων στο παλαιό κοιμητήριο, τόσο με τη χαρτογράφηση και αρίθμηση όσο και με τη φωτογράφιση αυτών, με αποτέλεσμα πλέον να υπάρχει σωστή αντιστοίχιση των τάφων με τα στοιχεία της υπηρεσίας, αλλά και κάθε τάφου με τον υπόχρεο αυτού, ώστε να αποφεύγονται φαινόμενα εκμετάλλευσης, αγοραπωλησίας και συναλλαγής ταφείων εις βάρος των δημοτών”.
Εδώ θα γίνω λίγο ενοχλητικός!!!
Σωστά όλα τα παραπάνω όμως, τάφοι Μητροπολιτών, Δημάρχων, Πολιτικών και Επιφανών Πολιτών μπορεί να είχαν συντηρηθεί στο παρελθόν αλλά σήμερα παρουσιάζουν εικόνα πλήρης εγκατάλειψης !!!
Οι περισσότεροι εκ των Μεγάλων Ευεργετών ήταν άκληροι (χωρίς κληρονόμους) και άφηναν τις περιουσίες τους σε Δήμους, Εκκλησίες, Μητροπόλεις, Συλλόγους. Προσέφεραν στην πόλη μας όμως, λίγο ενδιαφέρον σε τακτά διαστήματα μπορούν να διατηρούνται σε ικανοποιητική κατάσταση.
Δεν είναι εύκολη η απόφαση να συμπεριλάβεις ένα θέμα σχετικό με τάφους και νεκροταφεία με λίγες γραμμές. Πόσο μάλλον να φωτογραφίσεις εγκαταλειμμένες ταφόπλακες και μαυσωλεία που διηγούνται ιστορίες νεκρών.
Ξεκινώ τον περίπατο ας “αναζητήσουμε την Άρτα” γυρίζοντας το χρόνο προς τα πίσω …
Πέτρος Γαρουφαλιάς, Nομικός, Οικονομολόγος, Διπλωμάτης, Συγγραφέας και Πολιτικός που διατέλεσε βουλευτής, υπουργός, αλλά και ιδρυτής πολιτικού κόμματος, μεγάλος δωρητής, με δωρεά εν ζωή, του Μουσικοφιλολογικoύ Συλλόγου «Σκουφάς», στον οποίο δώρισε τη βιβλιοθήκη του, ένα γραφείο στην Αθήνα και το πατρικό του σπίτι στην Άρτα, «Γαρουφάλειος Στέγη» και στις μέρες μας στεγάζει το Ιστορικό Μουσείο του Συλλόγου «Σκουφάς».
” Μια μαρτυρία του αγαπητού κ. Αποστόλου Τόδουλου παραβρέθηκε τότε ως Μέλος του Μ/Φ Συλλόγου “ΣΚΟΥΦΑΣ” στην εξόδιο ακολουθία που τελέστηκε στο Κοιμητηριακό Ναό. Τραγική διαπίστωση, παραβρέθηκαν σχεδόν 10 άτομα για να τιμήσουν έναν άνθρωπο που πέρα απο τα πολιτικά “πιστεύω”, είχε βοηθήσει πολλούς Αρτινούς να ώστε να αποκατασταθούν επαγγελματικά”.
Σεραφείμ Ξενόπουλος, Γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη, ο Σεραφείμ Ξενόπουλος εξελέγη απο Μητροπολίτης Αργυρουπόλεως στις 27 Ιανουαρίου 1864 Μητροπολίτης Άρτης. Κατά την διάρκεια της Ποιμαντορίας του διετέλεσε και Τοποτηρητής του Πατριαρχικού Θρόνου στην Κωνσταντινούπολη.
Σημαντική εκκλησιαστική προσωπικότητα, σημάδεψε με την παρουσία του την πνευματική ζωή της Άρτας, αφήνοντας ένα πλούσιο ποιμαντικό και συγγραφικό έργο όπως το «Δοκίμιον Ιστορικόν περί Άρτης και Πρεβέζης». Πιστεύω ότι κάποια στιγμή θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα ώστε να τιμηθεί ακόμη περισσότερο αυτός ο ευλογημένος (ας μου επιτραπεί η έκφραση) Λόγιος Μητροπολίτης.
“Οφείλουμε εμείς οι Αρτινοί παρά πολλά στον Μητροπολίτη Σεραφείμ Ξενόπουλο”, έλεγε και τόνιζε παρά πολλές φορές δημόσια και σε συναντήσεις μας ο αείμνηστος Κωνσταντίνος Τσιλιγιάννης.
Ο Μητροπολίτης Άρτης κυρός Σπυρίδων Γκινάκας, ο Επίσκοπος που λόγω της ταραχώδους περιόδου του Μεγάλου Διχασμού απουσίαζε απο την Άρτα και τα καθηκοντά του ως προς το Δικοικητικό μέρος τα διαχειριζόταν απο την Αθήνα. Αυτό το μαρτυρούν τα πρακτικά της Ιερατικής Σχολής Άρτας.
Χρήστος και Σαπφώ Μπαρμπαστάθη, Η Σαπφώ Μπαρμπαστάθη, εις μνήμη του αείμνηστου συζύγου της Χρήστου Μπαρμπαστάθη, Μαθηματικού, άφησε ως κληροδότημα τα Μπαρμπαστάθεια Βραβεία.
Βασίλειος Αγραφιώτης, Έμπορος με μεγάλη δωρεά στο σύλλογο Σκουφά. Από τα έσοδα των ακινήτων του, των κτημάτων και των μετοχών του, το 1/2 αποδίδεται στα Αγραφιώτεια βραβεία.
Αδερφοί Ζάρρα, Οι αδελφοί Ζάρρα (Γεώργιος και Αλέξανδρος) διέθεσαν οικόπεδό τους τριάντα δύο στρεμμάτων στην πόλη της Άρτας, όπου και με δικά τους έξοδα κτίστηκε το φερώνυμο Ζάρρειο Νοσοκομείο.
Κώστας Κρυστάλλης, «ο ποιητής του βουνού και της στάνης», γεννήθηκε στο Συρράκο της Ηπείρου το 1868. Οι δύσκολες συνθήκες ζωής είχαν αποτέλεσμα να προσβληθεί από φυματίωση και πέθανε στις 22 Απριλίου του 1894 στην Άρτα, όπου έμενε η αδερφή του.
Το κενοτάφιο του ιδρύματος “ΕΛΕΩΝ” ασφαλισμένο σε ξεχωριστό χώρο. Φιλοξενεί πιθανόν τους δικούς του ανθρώπους Μιχαήλ και Χρήστο Αλεξόπουλο κ.ά.
Διατελέσαντες Δημάρχους που διέκρινα : Ευάγγελο Γαρουφαλιά, Ευάγγελος Χέλμη, Μιχαήλ Πατσαλιά, Χρήστο Γκίζα, τον αδικοχαμένο Νικόλαο Σιμεντζή και της συζύγου του Πολύμνιας και του τελευταίου Δημάρχου των μεγάλων ανατροπών για την πόλη της Άρτας Κωνσταντίνο Βάγια.
Τον επί σειρά ετών Βουλευτή Άρτας Αλέξανδρου Λιαροκάπη, του Αντιπεριφερειάρχη Άρτας Κώστα Παππά.
Ευεργέτες της πόλεως: Κλέωνα Τσέτη, Κωνσταντίνο Τσιλιγιάννη, Πρωτοπρεσβυτέρου Σταύρου Παπαχρήστου, Αθανασίου και Σπυριδούλας Γιαννάκου.
Μεγάλοι ευεργέτες του Μ/Φ Συλλόγου «ΣΚΟΥΦΑΣ»: Πέτρου Γαρουφαλλιά, Βασιλείου Αγραφιώτη, Χρήστου και Σαπφούς Μπαρμπαστάθη, του πρόσφατα αποθανόντος ιατρού Βασιλείου Καρατσιώλη του οποίου πολλές πληροφορίες για την παλιά Άρτα είχα την τύχη να ακούω πολλές ώρες.
Οι μεγάλοι ευεργέτες του Ιερού Μητροπολιτικού Ναού Αγίου Δημητρίου Άρτης: Μιλτιάδου και Άννης Μάνθα.
Ο τάφος του καλλικέλαδου πρωτοψάλτη του Μητροπολιτικού ναού Ιωάννη Ιγγλέση, που με το πατριαρχικό ύφος του διέπρεψε για αρκετά χρόνια. Όμορφές ιεροψαλτικές στιγμές μαζί του, στα πρώτα χρόνια της εκμάθησης της Βυζαντινής μουσικής, τότε που το αυτί άκουγε και έπαιρνε ερεθίσματα.
Ο τάφος του Αρχιμουσικού Δημητρίου Παπαϊωάννου και της συζύγου του Λογοτέχνη Ευγενίας Διαμάντη.
Ο τάφος των παλαιών ραφτάδων της Άρτας Γεωργίου Φεύγα, Χρήστου Μπότση και Ευάγγελου Λάζου.
Σε κάποια μεριά στα πάνω διαζώματα και οι τάφοι των αβάπτιστων νεογνών.
Σε πόσους ακόμη να αναφερθώ; χρειάζονται ώρες αποτύπωσης στο χαρτί αλλά, η αναζήτηση στην Άρτα θα συνεχίζεται και η ιστορία αμείλικτα θα γράφεται στο διάβα των χρόνων γιατί ” μία ῥοπὴ καὶ ταῦτα πάντα θάνατος διαδέχεται”.
