Κυρίες και κύριοι,
Είναι μεγάλη μου χαρά που βρίσκομαι σήμερα μαζί σας, στην Ημερίδα της Ομοσπονδίας.
Κι έρχομαι κατευθείαν στο θέμα: Η εγκατάλειψη των ορεινών κοινοτήτων είναι μια από τις πολλές κρίσεις της εποχής μας. Κρίση με αθόρυβα αίτια αλλά με εκκωφαντικές συνέπειες.
Στο σταυροδρόμι των πολλαπλών κρίσεων που συναντιόμαστε σήμερα (κρίση ακρίβειας, κρίση ενεργειακή, κρίση στην εξωτερική πολιτική, κρίση ασφάλειας, επισιτιστική ανασφάλεια, κλιματική κρίση, υγειονομική κρίση) όλο και πιο δύσκολα, λοιπόν, σε αυτό το σταυροδρόμι επιλέγει κανείς το μονοπάτι του βουνού. Συχνά και οι ορεινοί αναζητούν τη λεωφόρο της αστικοποίησης.
Τα προβλήματα είναι μεγάλα και διαχρονικά. Οι ορεινές κοινότητες επί δεκαετίες ερημώνουν. Χωρίς να θέλω να μακρηγορήσω για τις αιτίες, θα αναφερθώ συνοπτικά σε δύο παράγοντες:
- Πρώτον στο ότι ποτέ δεν εφαρμόστηκαν -ίσως ούτε και προβλέφθηκαν- εξειδικευμένες πολιτικές. Πολιτικές, δηλαδή, που να λαμβάνουν υπόψη συγκεκριμένα τις ανάγκες των «λιγότερο ευνοημένων περιοχών», των ορεινών περιοχών, ‘εξατομικευμένα΄. Ακόμη και οι αγροτικές πολιτικές που ενσωματώσαμε ως χώρα αφορούσαν άλλες, μη ορεινές, περιοχές. Κατά συνέπεια ήταν ανεφάρμοστες και αναποτελεσματικές.
- Δεύτερον στο ότι η αξιοποίηση του κεφαλαίου των ορεινών περιοχών, δηλαδή του ανθρώπινου δυναμικού και του περιβάλλοντός τους περιορίστηκε σε ευχολόγια. Δεν μετατράπηκε ούτε σε ρεαλιστικές πολιτικές προσέλκυσης / επαναγκατάστασης του πληθυσμού, ούτε όμως και σε ικανοποιητικές πολιτικές προστασίας και ανάδειξης του περιβάλλοντος.
Μάλιστα, η προστασία και ανάδειξη των λιγότερο ευνοημένων περιοχών συνιστά στη χώρα μας σπάνιο και ευκαιριακό φαινόμενο. Συνιστά εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα της εγκατάλειψης.
Ταυτόχρονα, οι πελατειακές σχέσεις των Κυβερνήσεων, η μη ενίσχυση της Αυτοδιοίκησης και οι ενδοπεριφερειακές ανισότητες συνιστούν «σταθερές» του προβλήματος.
Παρά τις προσπάθειες της «διασποράς», δηλαδή των καταγόμενων από τα ορεινά, που έχουν εγκατασταθεί στα αστικά κέντρα, παρά τις προσπάθειες της Ομοσπονδίας Ραδοβιζινών, οι πολιτικές εγκατάλειψης δεν ανατρέπονται εύκολα.
Τί μπορεί να γίνει;
Ας δούμε το παράδειγμα της Κύπρου. Και ΔΕΝ αναφέρομαι στη νησιωτικότητα.. Όμως, ένα νησί (!) και βέβαια όχι ένα οποιοδήποτε νησί αλλά το νησί υπό παράνομη τουρκική κατοχή, εγκαθίδρυσε «Εθνική Στρατηγική Ανάπτυξης Ορεινών Κοινοτήτων», την ΕΣΑΟΚ. Οξύμωρο η ηπειρωτική Ελλάδα να μη διαθέτει αντίστοιχη Στρατηγική…
Τί προβλέπει, λοιπόν, αυτή η Στρατηγική της Κύπρου των 350 δράσεων μέχρι το 2030 και με προϋπολογισμό 525 εκατομμύρια ευρώ; Ένα λεπτομερές σχέδιο δράσης, με ιεραρχημένα έργα στη βάση ευρωπαϊκών αναπτυξιακών προτύπων.
Κινείται σε τρεις διαστάσεις:
α) οικονομία/παραγωγή,
β) πλαίσιο ζωής/κοινωνία και
γ) φύση/περιβάλλον, εγκαταλείποντας τη μονοδιάστατη οικονομική θεώρηση.
Είναι πράγματι ζητούμενο και για εμάς στα Ραδοβίζια μία πολυτομεακή νέα ορεινή οικονομία. Μια οικονομία, δηλαδή, που να σχετίζεται με την καινοτομική προσέγγιση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας. Το νέο ορεινό τουριστικό προϊόν, την επιχειρηματικότητα και την διά βίου μάθηση.
Πέρα από την Κύπρο, άλλα προωθημένα σχήματα είναι η δημιουργία «Ομάδας ενίσχυσης» ή «Τοπικού Ταμείου» για χρηματοδότηση δράσεων επανεγκατάστασης πληθυσμού ή υλοποίησης πρωτοβουλιών σε τοπικό επίπεδο. Αν αυτά τα σχήματα οργάνωσης είναι τα πλέον σύγχρονα, πάντως η Ομοσπονδία Ραδοβιζινών, ήδη από ιδρύσεώς της διέβλεψε την ανάγκη συστράτευσης της τοπικής κοινότητας σε ενιαίο πλαίσιο. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι τόσα χρόνια μετά η περιοχή αναγνωρίστηκε και διοικητικά ότι συνιστά μια ενότητα (συνένωση σε Δήμο Γ. Καραϊσκάκη).
Οι «καταγόμενοι», όπως η Oμοσπονδία Ραδοβιζινών, είναι αναγκαίο να καταστούν θεσμικός συνομιλητής, εταίρος και συμμέτοχος στις σχεδιαζόμενες πολιτικές.
Ας δούμε κατ’ αντιστοιχία της Κυπριακής ΕΣΑΟΚ τους τομείς για τα Ραδιοβίζια: οικονομία, κοινωνία και περιβάλλον.
Ξεκινώ με την αγροτική -κτηνοτροφική οικονομία των ορεινών:
Οι συνθήκες που διαμορφώνονται για τον πρωτογενή τομέα είναι ιδιαίτερα δύσκολες.
Η έκρηξη τιμών στις πρώτες ύλες, στις ζωοτροφές, στην ενέργεια, στο πετρέλαιο οδηγεί στην κατακόρυφη αύξηση του κόστους. Η παραγωγή ελαττώνεται. Αυτό είναι μια βραδυφλεγής βόμβα στα θεμέλια της οικονομίας. Η μείωση της αγοραστικής δύναμης του καταναλωτή γυρνά ως καταστροφική συνέπεια στον παραγωγό.
Το κράτος δεν μπορεί να μένει θεατής. Είναι γεγονός πως η κτηνοτροφική παραγωγή είναι ελλειμματική (η εγχώρια παραγωγή του γάλακτος καλύπτει μόνο το 50% και του κρέατος το 30% των αναγκών). Αυτό που ζητούσαν οι κτηνοτρόφοι εν μέσω κρίσης, δηλαδή κρατική ενίσχυση ανά κεφάλι στα ζώα πρέπει να εξεταστεί. Η μείωση του ΦΠΑ στις ζωοτροφές που έκανε η Κυβέρνηση εξαϋλώθηκε από την αύξηση των τιμών στις πρώτες ύλες. Όπως και αλλού έτσι και στην περιοχή μας, η συνέπεια είναι οι κτηνοτρόφοι είτε να πωλούν είτε να σφαγιάζουν ζώα. Με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την αλυσίδα παραγωγής, και το μέλλον του πρωτογενούς τομέα.
Πέρα από τις αναγκαίες ενισχύσεις, όμως, πώς μπορούμε να καταστούμε και καινοτόμοι στον αγροτικό/κτηνοτροφικό τομέα;
Η δημιουργία «ταυτότητας των μεταποιημένων (και μη) προϊόντων» θα καθιστούσε περαιτέρω ανταγωνιστικά τα τοπικά προϊόντα. Ίσως ο γεωεντοπισμός με GPS του ..αιγοπροβάτου, του οποίου το γάλα πήχτηκε για να φτάσει ως τυρί στο τραπέζι μας (πχ Τσαλαφούτι που πάει για ΠΟΠ) και η δυνατότητα ταυτοποίησης της συγκεκριμένης τυροκομικής μονάδας να ακούγονται εξωπραγματικά. Έχουν όμως προστιθέμενη αξία για τα προϊόντα μας, κάρτα εισόδου-πάσο για τις διεθνείς αγορές.
Και ξεκίνησα με τον πρωτογενή τομέα και την κτηνοτροφία γιατί χρειάζεται να θέσουμε ορθολογικούς στόχους. Η αναπτυξιακή προοπτική των Ραδοβιζίων περνά μέσα και από την ενίσχυση του πρωτογενούς τομέα και τη στήριξη των κτηνοτρόφων.
Θέσεις εργασίας μπορούν να δημιουργηθούν και μέσω της επένδυσης του κράτους στον εναλλακτικό τουρισμό, στον αγροτουρισμό, στον ιστορικό/μνημειακό και στον ιερατικό/θρησκευτικό τουρισμό.
Μπορούμε, όμως, να γίνουμε και πιο καινοτόμοι. Δεν είναι απλά θέμα re-branding. Χρειάζεται να εκσυγχρονίσουμε το «αγροτικό τουριστικό προϊόν», συνδέοντας τη γεωργία, τη μεταποίηση και τον τουρισμό: όπως για παράδειγμα το πολυλειτουργικό επισκέψιμο αγρόκτημα κ.ά..
Επιπλέον, ο εκσυγχρονισμός των υποδομών και των δικτύων θα επέτρεπε την παροχή και άλλων υπηρεσιών, τη δημιουργία σύγχρονων, διαδραστικών, θεματικών πάρκων, ίσως και την προσέλκυση «ψηφιακών νομάδων». Σε τίποτα άλλωστε δεν έχουν να ζηλέψουν τα όρη από τα νησιά.. Ολόκληροι εγκαταλελειμμένοι παραδοσιακοί οικισμοί σε άλλους ορεινούς όγκους αναπαλαιώνονται, το οικιστικό απόθεμα αξιοποιείται και μετατρέπονται σε «Ζωντανά Χωριά».
Ποιες δράσεις χρειάζονται και ποια αναπτυξιακά εργαλεία διαθέτει αυτή τη στιγμή η Περιφέρεια και η Αυτοδιοίκηση;
Είδαμε πως η κεντρική κυβέρνηση κράτησε εκτός Ταμείου Ανάκαμψης πολλά έργα στην Ήπειρο. Έστω και τώρα να αναληφθούν πρωτοβουλίες για την αξιοποίηση χρηματοδοτικών εργαλείων. Ακόμη καλύτερα: χάραξη ολιστικής αναπτυξιακής στρατηγικής και θέση χρονοδιαγράμματος.
Έρχομαι στις υποδομές και τα δίκτυα:
Οι υποδομές, οι οδικοί άξονες και η περιφερειακή οδοποιία, τα δίκτυα, η καλή υδροδότηση και ηλεκτροδότηση των χωριών μας (θέματα τα οποία επανειλημμένα έχουμε φέρει στην Βουλή) δεν είναι μόνο αίτημα για παροχές. Ταυτόχρονα είναι και αναγκαία αναπτυξιακή συνθήκη.
Το 2018 ο Δήμος Γ. Καραϊσκάκη εντάχθηκε στο Πρόγραμμα Διασυνοριακής Συνεργασίας Interreg IPA “ΕΛΛΑΔΑ – ΑΛΒΑΝΙΑ 2014-2020” «EXTROVERT ROADS – ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΣ ΔΡΟΜΟΙ». Στόχος του προγράμματος ήταν η Αποκατάσταση δημοτικών δρόμων και ακριβώς η εξάλειψη της απομόνωσης ορεινών και μη προνομιούχων περιοχών. Χρηματοδοτήθηκε κατά 85% από Κοινοτικούς Πόρους, κατά 15% από Εθνικούς Πόρους μέσω ΠΔΕ ενώ το 2021 ακολούθησε και πρόσθετη χρηματοδότηση.
Θυμάμαι τις πολλαπλές συναντήσεις μου με τον κο Μίγδο:
- για την πορεία των πολύ σημαντικών οδικών έργων Μεσόπυργος – Αυλάκι, Καστανιά – Τετράκωμο και Αστροχώρι – Μεγαλόχαρη,
- για την αντιμετώπιση των προβλημάτων στην ύδρευση και τη χρηματοδότηση του Δήμου με 3,5 εκατομμύρια ευρώ από το πρόγραμμα «ΦιλόΔημος»,
- για τα «Εκτεταμένα έργα αντιπλημμυρικής προστασίας Δήμου Γεωργίου Καραϊσκάκη», που σαν σήμερα (26/6/2018) προκηρύχθηκαν με προϋπολογισμό 828.757,00 Ευρώ
- ακόμη και για το θέμα διαχείρισης των απορριμμάτων, το οποίο στις ορεινές και απομακρυσμένες περιοχές είναι ακόμη πιο δύσκολο.
Έρχομαι στον δεύτερο άξονα: Την Κοινωνία και τις ανάγκες της.
Η Πρόσβαση στην Υγεία, στην Εκπαίδευση, στις Υπηρεσίες του Κράτους, το Δικαίωμα στην Ασφάλεια εν έτει 2022 δυστυχώς είναι υπό διαπραγμάτευση για τους ορεινούς.
Ως γιατρός θα ξεκινήσω με τις τεράστιες ελλείψεις και τις ανάγκες των ορεινών σε υγιειονομική περίθαλψη.Ειδικά με την πανδημία η πρόσβαση σε Υγειονομικές Υπηρεσίες στα ορεινά και στις απομακρυσμένες περιοχές των Ραδοβιζίων επιδεινώθηκε. Θυμάμαι ακόμη όταν εν μέσω πανδημίας επισκέφτηκα τελευταία φορά το Κέντρο Υγείας Άνω Καλεντίνης – τις άμεσες και πρακτικές ανάγκες που μου περιέγραψε η Διευθύντρια. Ειδικά με την πανδημία το είδαμε όλοι: Η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας και ένα ισχυρό και αποδοτικό Δημόσιο Συστήμα Υγείας είναι απαραίτητα.
Ακόμη, το δικαίωμα και η πρόσβαση στην εκπαίδευση:
Για τους ορεινούς πολλά μπορεί να είναι υπό διαπραγμάτευση, όχι όμως το μέλλον των παιδιών τους. Τα κενά των εκπαιδευτικών, οι συγχωνεύσεις σχολείων, οι μεγάλες αποστάσεις και τα έξοδα μετακίνησης λειτουργούν αντιστρόφως ανάλογα με τις πολιτικές προσέλκυσης και ενδυνάμωσης του ντόπιου πληθυσμού.
Και ναι ο τόπος είναι οι άνθρωποί του.
Υπάρχουν μυαλά που πρέπει να βοηθήσουμε να αναδειχθούν στα ορεινά και άνθρωποι που γυρίζουν ή θα μπορούσαν να γυρίσουν πίσω, μετά τις σπουδές τους. Με κατάλληλα προγράμματα ενίσχυσης (νέοι αγρότες, κίνητρα για πρότυπες μονάδες παραγωγής κλπ) να βοηθήσουμε να παραμείνουν στον τόπο τους. Χρειαζόμαστε διασύνδεση τουρισμού και αγροτικής παραγωγής με δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.
Χρειαζόμαστε πολιτικές επαγγελματικής αποκατάστασης για να μένει ο κόσμος στον τόπο του, πολιτικές καταπολέμησης της υπογεννητικότητας, πολιτικές στέγασης των νέων οικογενειών, παροχής κινήτρων για εγκατάσταση στα ορεινά, πριμοδότησης των φοιτητών, προσλήψεις δασκάλων και καθηγητών.
Κλείνω με το δικαίωμα στη ασφάλεια. Το δικαίωμα στην ασφάλεια δεν είναι κακώς νοούμενη προνομιακή ατζέντα κάποιων για τα Εξάρχεια… αλλά δικαίωμα για όλους – και για τους ορεινούς. Η περιοχή μας χρειάζεται ενίσχυση στην αστυνόμευση κατά της εγκληματικότητας.
Επί ΣΥΡΙΖΑ ιδρύσαμε το Αστυνομικό Τμήμα της Άνω Καλεντίνης, ικανοποιώντας ένα διαχρονικό αίτημα της περιοχής. Αντίθετα επί Νέας Δημοκρατίας προσλήφθηκαν 2-3 χιλιάδες ειδικοί φρουροί εκτός πανελληνίων για την Αθήνα και 1000 ειδικοί φρουροί για τα ..πανεπιστήμια.
Έρχομαι στον τελευταίο Άξονα: Περιβάλλον
Αναφέρομαι τόσο στο ανθρωπογενές, πολιτιστικό, ιστορικό, μνημειακό περιβάλλον όσο και στο φυσικό περιβάλλον και την Άγρια Ζωή.
Διαφύλαξη και Ανάδειξη.
Ξεκινώ με την μαρτυρική Μονή Σέλτσου, το δεύτερο και μεγαλύτερο Ζάλογγο των Σουλιωτών, όπου η ομώνυμη μάχη οδήγησε 250 γυναικόπαιδα σε ηρωικό θάνατο μετά από τετράμηνη πολιορκία, το 1804.
Έτερο σημείο αναφοράς: Η ιστορική Γέφυρα Κοράκου, ένα από τα σπουδαιότερα μνημεία της Πολιτιστικής κληρονομιάς μας στην Κοιλάδα του Αχελώου. Για την αναστήλωση της γέφυρας δεσμεύτηκαν επί ΣΥΡΙΖΑ 16,5 Εκατομμύρια Ευρώ.
Κι επειδή είναι προεκλογική περίοδος καλοκαιρινών εξορμήσεων και στα ορεινά θέλω να θυμίσω ότι παρά την δέσμευση του Πρωθυπουργού τον Ιούλιο του 2020, όπου μεταξύ άλλων επισκέφτηκε το γεφύρι της Πλάκας, η αναστήλωση του οποίου αποτέλεσε στοίχημα για τον ΣΥΡΙΖΑ και επιτεύχθηκε ταχύτατα, η γέφυρα Κοράκου ακόμη δεν έχει προχωρήσει.
Στην τελευταία κοινοβουλευτική ερώτηση που απηύθυνα σχετικά στο Υπουργείο Υποδομών η απάντηση ήταν ότι υπάρχουν εκκρεμότητες. Ευχής έργον να προχωρήσει η αναστήλωση της ιστορικής γέφυρας αλλά και το όραμα για δημιουργία πρότυπου μουσείου πέτρινων γεφυριών δίπλα στον χώρο της γέφυρας.
Επιπλέον, είναι στοίχημα για όλους μας η εξεύρεση κονδυλίων και η δημιουργία των πολιτιστικών και περιβαλλοντικών διαδρομών της Κοιλάδας του Αχελώου που θα συνδέονται με την ευρύτερη περιοχή.
Όσο δε αφορά στο φυσικό περιβάλλον:
Αν και τις δεκαετίες ‘70 και ‘80 οι τοπικές ορεινές κοινωνίες διαχειρίζονταν το χώρο τους, κατόπιν είχαμε πανευρωπαϊκά μια μεταστροφή. Το κράτος άρχισε να παίρνει τον έλεγχο των ορεινών περιοχών: ίδρυση Δασαρχείων, λοιπών υπηρεσιών, κτηματολογίου. Σήμερα η ύπαρξη χωροταξικού σχεδιασμού, δασικών χαρτών και κτηματολογίου παραμένει ζητούμενο.
Ταυτόχρονα χωροταξικός σχεδιασμός, δασικοί χάρτες και κτηματολόγιο είναι αναγκαία εργαλεία και για την διαφύλαξη του περιβάλλοντος και για την ανάπτυξη της περιοχής. Γιατί η ανάπτυξη ΑΠΕ για παράδειγμα δεν μπορεί να λειτουργεί με ευκαιριακά ή πελατειακά κριτήρια… Ούτε μπορεί να είναι τυφλή ή άμοιρης της τοπικής κοινωνίας.
Αναφέρομαι στο Υδροηλεκτρικό Έργο (ΥΗΕ) Αυλακίου στην Κοιλάδα του Αχελώου. Ένα ακόμη φαραωνικό έργο που σχεδιάστηκε χωρίς την έγκριση, χωρίς καν τη γνώμη της τοπικής κοινωνίας. Ίσως να φταίει ο ν. 4685/2020, ο οποίος -εκτός από το Εθνικό Πάρκο Τζουμέρκων, Κοιλάδας Αχελώου, Αγράφων και Μετεώρων- κατήργησε και τη διαβούλευση.
Επίσης το Κτηματολόγιο:
Είναι αναγκαίο για τη χώρα να έχει δασικούς χάρτες και κτηματολόγιο, ακριβώς για να μην παρεισφρέουν συμφέροντα.
Οι δασικοί Χάρτες είχαν προχωρήσει σημαντικά επί ΣΥΡΙΖΑ. Πάγωσαν με τον νόμο Χατζηδάκη. Τώρα, οι θεσμοί πιέζουν την κυβέρνηση και τρέχουμε τελευταία στιγμή με χάρτες με πολλά προβλήματα και σφάλματα.
Το κτηματολόγιο είναι υποστελεχωμένο και οι προθεσμίες για τις αντιρρήσεις ασφυκτικές. Επανειλημμένα με ερωτήσεις μας στη Βουλή έχουμε ζητήσει την παράταση των προθεσμιών και τη διόρθωση των δασικών χαρτών.
Οι επαγγελματίες, οι δικηγόροι και οι συμβολαιογράφοι, οι μηχανικοί και οι δασολόγοι είναι στα όριά τους λόγω και των προβλημάτων του πληροφοριακού συστήματος. Και βέβαια οι πολίτες που κινδυνεύουν οι περιουσίες τους. Πρέπει να βρεθεί διέξοδος.
Ολοκληρώνω με μια αναφορά στην αναγκαιότητα της πολιτικής προστασίας.
Ως γνωστόν, μετά τις φονικές φυσικές καταστροφές στη χώρα μας, δημιουργήθηκε το Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και μεταφέρθηκε σε αυτό η Πυροσβεστική.
Τί έχει γίνει στην περιοχή μας όμως; Οι δυνάμεις της Πυροσβεστικής χρειάζονται ενίσχυση. Δυστυχώς επί Νέας Δημοκρατίας, τα τρία τελευταία χρόνια, δεν άνοιξαν θέσεις πυροσβεστών για την Άρτα.
Όταν παρά τα μνημόνια επί ΣΥΡΙΖΑ μπορέσαμε να ενισχύσουμε το Πυροσβεστικό Κλιμάκιο Αστροχωρίου, η Κυβέρνηση δεν δικαιολογείται να διαθέτει σήμερα λιγότερο προσωπικό.
Ανακεφαλαιώνοντας: Έχοντας πάντα ένα μεγαλύτερο όραμα και στρατηγικό αναπτυξιακό προγραμματισμό θα πρέπει να μην εξαντλούμαστε στα σχέδια. Να παραμένουμε σε κάθε περίπτωση ρεαλιστές, πρακτικοί και χρήσιμοι για τον τόπο.
