Της Ειρήνης Παπαγιάννη
Υπ. PhD Κλ. Ψυχολόγος Med, Msc
Ειδ. Παιδοψυχολογίας , Σχολική – Εκπαιδευτική Ψυχολόγος
Συμβουλευτική/Προσωπική Ανάπτυξη /Επαγγελματικός Προσανατολισμός
Η παραβατική συμπεριφορά και η βία στις κοινότητες των εφήβων είναι ένα συχνό φαινόμενο στις μέρες μας. Έχει πάρει διαστάσεις επιδημίας και περιλαμβάνει επιβλαβείς πράξεις κατά του ατόμου που την υφίσταται. Η παραβατικότητα των εφήβων είναι από λεκτική, σωματική, ψυχολογική και συναισθηματική κακοποίηση μέχρι βιασμό, σεξουαλική βία, σεξουαλική παρενόχληση, εμπορία ανθρώπων, σεξουαλική εκμετάλλευση, οικονομική βία. Τα άτομα που πλήττονται κυρίως είναι «αδύναμα άτομα» , νεαρά κορίτσια και ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα του σχολείου, αλλά και στην ευρύτερη κοινότητα.
Η ψυχιατρικοποίηση αποτελεί ένα από τα συνήθη φαινόμενα που δυστυχώς συμπορεύονται με την δικαιολόγηση της συμπεριφοράς των εφήβων δραστών και αποτελεί στρατηγική των νομικών κύκλων, των ΜΜΕ και διαφόρων χώρων πχ. Social media, διαδικτυακές πλατφόρμες ενημέρωσης που επηρεάζουν την κοινή γνώμη. Συνεπώς σε περιπτώσεις τέτοιων συμβάντων, συχνά ταυτίζουμε τις βίαιες και κακοποιητικές συμπεριφορές με κάποια ψυχική διαταραχή και σχεδόν αυτόματα συνδέουμε αδίκως, τις παραβατικές και αποτρόπαιες συμπεριφορές με υπόβαθρο ψυχιατρικών προβλημάτων υγείας.
Έτσι έφηβοι και νεαρά άτομα με νομικά και κοινωνικοπολιτισμικά απαράδεκτες συμπεριφορές , συνήθως εκμεταλλεύονται με την καθοδήγηση της οικογένειας τους και των νομικών τους, την πληθώρα των διαγνωστικών κατηγοριών και «ψυχιατρικοποιούνται» για να μειώσουν τις κοινωνικές και νομικές συνέπειες των πεπραγμένων τους.
Αυτό όμως έχει ως ακόλουθο να υποαξιολογείται και να υποβαθμίζεται η ατομική ευθύνη αλλά και το κοινωνικό και πολιτισμικό συγκείμενο μέσα στο οποίο έγινε η πράξη. Ο βίαιος και ο ακραίος τρόπος με τον οποίο έπραξε ο θύτης έφηβος δεν έχει προτεραιότητα, γιατί δίδεται βαρύτητα στην δήθεν «ψυχιατρική ασθένεια» που χρησιμοποιείται ως το τέλειο άλλοθι. Ο κοινωνικός αντίκτυπος περιορίζεται και το συμβάν «ξεχνιέται» καθώς όλη η συμπεριφορά βρίσκεται κάτω από την προστατευτική ομπρέλα των δήθεν ψυχικών διαταραχών.
Αυτός ο στρατηγικός βηματισμός διεγείρει έντονο προβληματισμό από τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας καθώς πολλαπλασιάζει το κοινωνικό στίγμα απέναντι στους ανθρώπους που έχουν κάποια ψυχική ασθένεια γιατί παρουσιάζονται ως επικίνδυνα και απειλητικά άτομα , τα οποία τελικώς βιώνουν έντονο κοινωνικό αποκλεισμό. Η αλήθεια όμως είναι ότι τα άτομα με ψυχικές διαταραχές είναι πιθανότερο να υπάρξουν θύματα παρά θύτες του κοινωνικού συστήματος.
Πέραν τούτου , αυτή η πρακτική των υπερδιαγνώσεων αλλά και των ψεύτικων διαγνώσεων επηρεάζει τα επιδημιολογικά ποσοστά, αυξάνοντας τα ποσοστά ύπαρξης ψυχικών διαταραχών , πράγμα που στερεί την δυνατότητα καταγραφής των πραγματικών ψυχιατρικών περιστατικών .
Καθοριστικό στοιχείο για την προώθηση και διατήρηση της επιθετικής συμπεριφοράς των δραστών εφήβων είναι ο τρόπος που επικοινωνούνται οι παραβατικές πράξεις από τα ΜΜΕ (π.χ. βανδαλισμοί, ποινικές πράξεις δημοσίων προσώπων). Αυτές οι εξονυχιστικές περιγραφές της κατάστασης των εκάστοτε δραστών την ώρα που τελούσαν την πράξη και που παίζονται στα ΜΜΕ και διαδίδονται στο social media σαν ταινίες προς τέρψη των εφήβων θεατών, προσφέρουν την αίσθηση της κανονικοποίησης και αποκρύπτουν τα πραγματικά αίτια, δηλαδή την πατριαρχική, μισογυνική νοοοτροπία, την κουλτούρα του βιασμού κάθε είδους, την αυτοδικία, την κανονικότητα πράξεων βανδαλισμού, την αντικειμενοποίηση του ανθρώπου, την ανοχή της κοινωνίας στον εκφοβισμό και τόσα άλλα.
Επειδή όμως, μας είναι δύσκολο να δεχτούμε μια αντικοινωνική συμπεριφορά που συμβαίνει στο σπίτι μας και στο παιδί μας και έχουμε την τάση να προσπαθήσουμε να αναζητήσουμε τους λόγους για την εμφάνισή της, συχνά καλύπτουμε αυτή τη συμπεριφορά με τον μανδύα της ψυχικής διαταραχής.
Η περίπτωση ενός εφήβου με στοιχεία έλλειψης αναστολών και ανηθικότητας είναι μεν ένα δυσλειτουργικό στοιχείο της προσωπικότητας του που οδηγεί σε αντικοινωνικές πράξεις και ακραίες πεποιθήσεις ζωής τον έφηβο, ωστόσο είναι πιθανό να μην πληροί τα κριτήρια ώστε να εντάσσεται σε φάσμα κάποιας ψυχικής διαταραχής. Ο έφηβος μπορεί να είναι ανήθικος, χωρίς φραγμούς , χωρίς να έχει δυσφορία για τον εαυτό και να νοιώθει μια χαρά!!
Επομένως η εμφάνιση της βίαιης συμπεριφοράς του εφήβου είναι συνέπεια του αξιακού συστήματος που διαμορφώνει ιδεολογικά τους τρόπους συμπεριφοράς μέσα σε μια κοινωνία και πώς τελικά αυτή η κοινωνία ανέχεται, αναπαράγει και εγκαθιστά αυτούς τους τρόπους συμπεριφοράς.
Οι ψυχικές ασθένειες δεν θα πρέπει να είναι ο συνήθης ύποπτος για παραβατικές και αποτρόπαιες πράξεις. Το αξιακό σύστημα, η ιδεολογία , η κοσμοθεωρία και το πλαίσιο πεποιθήσεων μέσα στα οποία γαλουχήθηκε ο έφηβος που διαπράττει βιαιότητες είναι ο κύριος υπεύθυνος των συμπεριφορών του. Στην τελική ο στόχος μας σαν κοινωνία είναι η προσπάθεια αλλαγής πεποιθήσεων , γνωστικών και ιδεολογικών σχημάτων και προτύπων που είναι υπεύθυνα και έχουν εγχαραχθεί από γενεές και γενεές τόσο χρόνια.
Αυτό πληρώνουμε σαν κοινωνία τώρα. Η ψυχιατρικοποίηση της παραβατικότητας των εφήβων κρύβει τα προβλήματα «κάτω από το χαλί» και συμβάλλει στην κανονικότητα και την αναπαραγωγή της βίας, ενώ αδικεί και στιγματίζει τους ψυχιατρικούς ασθενείς.
.
