Το έθιμο αυτό έχει καθαρά αρχαιοελληνικές ρίζες και θεωρείται ένα πυρολατρικό έθιμο, αφού μαζί με τον Αι-Γιάννη, λατρεύονταν ο ήλιος και το θερινό ηλιοτρόπιο. Μέσα από την δύναμη της φωτιάς, ερχόταν η κάθαρση στους ανθρώπους, αφήνοντας πίσω τους όλα τα κακά, κάνοντας μία καινούργια αρχή και ελπίζοντας σε μία καλύτερη εποχή.
Την παραμονή της εορτής του Αι-Γιάννη (23 Ιουνίου) τα παλιά τα χρόνια σε πολλές γειτονιές της Άρτας λάμβανε χώρα το δρώμενο του Αι-Γιάννη του Ρηγανά. Σύμφωνα με παλιές μαρτυρίες, το άναμμα της φωτιάς πραγματοποιούνταν σε διάφορες γειτονιές της πόλης όπως της Αγίας Θεοδώρας (από οικογένειες Τάχου, Φέκα, Γκοργκόλη, Βασιλακόπουλου, Ράγγα κ.α), του Καραπάνου (από οικογένειες Πασιλάρη, Μπαϊάκα , Παπαιωάννου, Αλιβέρτη, Καμπορόζο κ.α), του Σέλτσου (από οικογένειες Γκογκάκη, Χρόνη, Γιαννάκη, Χριστάκη, Σίμου κ.α) της Οδηγήτριας (από οικογένειες Μανέγα, Κουτσούμπα, Πάντζου, Μάνου, Γιώτη, Γκούβελου, Τσάπαλη κ.α), του Κομμένου (από οικογένειες Μάνου, Λάμπρου, Ντάλια, Βούβαλη κ.α) καθώς επίσης και στις γειτονιές Γριμπόβου, Αγίου Νικολάου και αλλού.
Το έθιμο αυτό έρχεται από τα βάθη των αιώνων και σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση στηρίζεται στην αρχέγονη πίστη της δύναμης που έχει η φωτιά. Με την δύση του ηλίου οι άνθρωποι άναβαν τις φωτιές στις γειτονιές, καίγανε τα μαγιάτικα στεφάνια μαζί με ξύλα και ξερά κούτσουρα. Το άναμμα της φωτιάς έδινε την έναρξη για δράση, η καρδιά άρχιζε να σκιρτάει, η χαρά κατέκλυζε τις γειτονιές και το άγχος της καθημερινότητας έσβηνε.
Οι γυναίκες έφερναν τα μαγιάτικα στεφάνια και τα καίγανε μαζί με παλιά σκιάχτρα που είχαν στους κήπους τους, παλιά ρίγανη, ξερά φύλλα ελιάς και δάφνης, ξερά χόρτα και στο τέλος έριχναν αλάτι. Οι φωτιές που άναβαν ήταν τρεις στη σειρά, από τις οποίες έπρεπε να πηδήσουν τρεις φορές. Τα παιδιά πηδούσαν την φωτιά από διαφορετικές κατευθύνσεις φωνάζοντας «τ’ Αι Γιαννιού τ’ αλάμπαδα και ψύλλοι στο Κομπότι», ενώ οι μεγαλύτεροι σε ηλικία πηδούσαν κάνοντας μια ευχή για καλή υγεία, ευημερία και απαλλαγή από το κακό. Το κάψιμο της ρίγανης, του αλατιού και των αρωματικών φυτών συμβόλιζε την ευχή για απαλλαγή των ανθρώπων από το κακό και την είσοδο τους σε μία καλύτερη κατάσταση, καθαροί και ακμαίοι. Τις βραδινές ώρες, όταν καταλάγιαζε η φλόγα και έσβηνε η φωτιά οι γυναίκες της γειτονιάς έφερναν γλυκά και άλλα καλούδια και κερνούσαν τους συμμετέχοντες με την ευχή να είναι καλότυχη η νέα χρονιά.
Το έθιμο του Αι-Γιάννη του Ρηγανά με τις φωτιές συνοδεύεται επίσης και από το παραδοσιακό μαντικό έθιμο ο κλήδονας.
Ο κλήδονας σχετίζεται με μία λαϊκή μαντική διαδικασία η οποία λέγεται ότι αποκαλύπτει στις ανύπαντρες γυναίκες την ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου. Κλήδονας θεωρείται μία εορταστική εκδήλωση αφιερωμένη στον έρωτα, τη φωτιά, το νερό, την μαντεία, τις λαχτάρες και τα όνειρα των νεαρών κοριτσιών που ανυπομονούσαν να δουν ποιος θα είναι ο εκλεκτός και σύντροφος της ζωής τους. Η γιορτή του κλήδονα γίνονταν την παραμονή και την ημέρα του Αι-Γιαννιού πριν τις φωτιές.
Σύμφωνα με το έθιμο, οι ανύπαντρες κοπέλες μαζεύονταν σε ένα σπίτι της γειτονιάς ή του χωριού και μία από αυτές πήγαινε στο πηγάδι ή την βρύση να φέρει «το αμίλητο νερό» . Έτσι το αποκαλούσαν διότι στην διαδρομή μέχρι το σπίτι δεν έπρεπε να μιλήσει σε κανέναν. Όταν έφτανε στο σπίτι το νερό έμπαινε σε μεγάλο πήλινο δοχείο στο οποίο κάθε κοπέλα έριχνε ένα προσωπικό της αντικείμενο. Στην συνέχεια σκέπαζαν το δοχείο με κόκκινο ύφασμα και το άφηναν σε ανοιχτό χώρο όλη τη νύχτα για να το δουν αστέρια και να βοηθήσουν στο μάντεμα. Την νύχτα εκείνη έλεγαν ότι τα κορίτσια θα δουν στα όνειρα τους τον μελλοντικό τους σύζυγο. Την επόμενη μέρα μετά την εκκλησία άνοιγαν το δοχείο λέγοντας διάφορα στιχάκια σε κάθε μία ανάλογα τα γούστα και τις προτιμήσεις τους. Η κληδωνού βγάζει ένα-ένα τα αντικείμενα από το δοχείο αρχίζοντας με το :
«Ανοίγουμε τον κλήδονα με τ’ Αγιαννιού τη χάρη η κόρη θα τον παντρευτεί τον νιό που αγαπάει . Εσύ που είσαι όμορφη και λικνιστά βαδίζεις , η ομορφιά είναι η προίκα σου και τις καρδιές ραγίζεις . Είσαι ψηλή και λυγερή και χαμηλοβλεπούσα, Κυπαρισσένιο έχεις κορμί των αγοριών τα γούστα. Τ’ Αι Γιαννιού του Ρήγανα θα πάω να προσκυνήσω στη κεντημένη μου ποδιά να σε αποκοιμίσω.»
Στην παλιά Άρτα βέβαια και στα χωριά της, σύμφωνα με μαρτυρίες, τα κορίτσια μαζεύονταν σ’ ένα πηγάδι για να μάθουν το ριζικό τους. Εκεί τα κορίτσια σκέπαζαν το κεφάλι τους μ’ ένα κόκκινο μαντήλι και κοιτούσαν μέσα σ’ αυτό αμίλητες με σκοπό να δουν τον εκλεκτό που θα παντρευτούν.
Σε μια εποχή έντονης αστικοποίησης που τείνουν να εκλείψουν τα έθιμα και οι παραδόσεις, ο Σύλλογος Φίλων Βυζαντινού Ναού Αγίας Θεοδώρας Άρτας αναβιώνει με μεγάλη επιτυχία τα τελευταία χρόνια το έθιμο του Αι Γιάννη του Ρηγανά στο προαύλιο της εκκλησίας.
Η παράδοση έχει εθνική αξία, γιατί αποτελεί στοιχείο της εθνικής μας ταυτότητας και μέρος του πολιτισμού μας. Ο Δήμος της Άρτας πρέπει να στηρίζει τις προσπάθειες αυτές με κάθε κόστος και μέσο, ώστε να μην σβήσουν οι παραδόσεις μέσα στο χρόνο. Παράδοση δεν είναι η διατήρηση της στάχτης, αλλά η μεταφορά της ΦΛΟΓΑΣ !!!
Βασίλειος Ι. Κουτσούμπας
Φιλόλογος Med Ειδικής Αγωγής
