Δορυφόρος
του Γιάννη Κωτσοκώστα
Ιστορία και λογοτεχνία, δύο έννοιες εκ διαμέτρου αντίθετες, μία επιστήμη και μία τέχνη, η πρώτη αναζητά την αλήθεια ενώ η δεύτερη τρέφεται από τη φαντασία και ταυτίζεται με αυτή. Οι πορείες τους πάντοτε παράλληλες. Υπάρχει η δυνατότητα να συναντηθούν και ακόμη περισσότερο να συμπορευθούν και να συνυπάρξουν; Και όμως η απάντηση είναι καταφατική. Το ιστορικό μυθιστόρημα, ένα ιδιαίτερα αγαπητό και δημοφιλές λογοτεχνικό είδος αποτελεί το κομβικό σημείο συνάντησης και συνύπαρξης της ιστορίας και της λογοτεχνίας ή διαφορετικά της λογικής και της φαντασίας. Βέβαια και η ιστορική αφήγηση, όπως και η αρχαιολογική ανάλυση, προϋποθέτει την ύπαρξη φαντασίας του εκάστοτε επιστήμονα. Ωστόσο, τα συμπεράσματα θα πρέπει να εμφανίζονται ορθολογιστικά και τεκμηριωμένα. Αντίθετα, στο ιστορικό μυθιστόρημα, συνήθως, η πλοκή εξελίσσεται σε πραγματικές ιστορικές περιόδους, ενώ και τα δρώντα πρόσωπα, συχνά, αλληλεπιδρούν με υπαρκτές προσωπικότητες, είτε πραγματικές προσωπικότητες μεταφέρονται στον πλαστό κόσμο του συγγραφέα.. Έτσι, ο αναγνώστης ταξιδεύει, νοερά, σε μία ιστορική περίοδο, γνωρίζει και κατανοεί καλύτερα το πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό, πολιτιστικό πλαίσιο, ενώ παράλληλα απολαμβάνει τη μυθοπλασία. Σε κάθε, όμως, επιλογή του δημιουργού, στο ιστορικό μυθιστόρημα πραγματικότητα και μυθοπλασία βαδίζουν πλάι πλάι, προκαλώντας τον αναγνώστη να διακτινιστεί στο παρελθόν και να πορευτεί με τον πρωταγωνιστή του βιβλίου.
Βέβαια, κάθε ιστορικός και αρχαιολόγος βιώνει, έντονα, το παρελθόν και μεταφέρεται σε αυτό, συχνά, ως μέρος της δουλειάς και της έρευνάς του. Πολλές φορές, τα όρια ανάμεσα στο χθες και στο σήμερα, στο πραγματικό και το φανταστικό εμφανίζονται δυσδιάκριτα, ιδιαίτερα όταν παρατηρούμε τις ομοιότητες των κοινωνιών και της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Ένας τέτοιος επιστήμονας, με τη διπλή ιδιότητα και του ιστορικού και του αρχαιολόγου αλλά και με την έντονη ανάγκη έκφρασης μέσω της λογοτεχνίας είναι και ο Γιάννης Κωτσοκώστας. Γνώστης εις βάθος αλλά και λάτρης του παρελθόντος, επέλεξε μία κομβικής σημασίας ιστορική περίοδο, την ελληνιστική ή την εποχή των Διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου ως σκηνικό για το δεύτερο λογοτεχνικό του δημιούργημα.
Μέσα, λοιπόν, στις ρευστές συνθήκες της ελληνιστικής περιόδου και σε μία Ανατολή όπου τα σύνορα εμφανίζονται τόσο αυστηρά οριοθετημένα όσο και συνεχώς μεταβαλλόμενα, κινείται και διαβιεί ο κεντρικός ήρωας του ο Αμφοτερός. Πρόκειται για έναν δορυφόρο, νόθο γιο του Μακεδόνα στρατιώτη Αμύντα και μίας περσίδας γυναίκας, χωρίς να γνωρίζει ή να μπορεί να επιβεβαιώσει τις λεπτομέρειες σχετικά με τη ζωή της μητέρας του. Έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του περιπλανώμενος σε ανατολή και δύση, όπως προκύπτει και από το όνομά του, από τη Βαβυλώνα, όπου ως παιδί ποδοπατήθηκε από τον μετέπειτα βασιλιά Σέλευκο, λίγο πριν τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου, έως της Μεγάλη Ελλάδα, πολεμώντας ακατάπαυστα, υπηρετώντας και υπερασπίζοντας κάποιους από τους ισχυρούς της γενιάς του. Βέβαια, ο Αμφοτερός κατάφερε να εξελιχθεί και από ένας απλός στρατιώτης αναλώσιμος να σταδιοδρομήσει ως βασιλικός σωματοφύλακας. Για μισό περίπου αιώνα, βάδιζε, παράλληλα, με τις σύγχρονές του μεγάλες ιστορικές προσωπικότητες, καταφέρνοντας και να γνωρίσει αρκετές από αυτές, οι οποίες όχι μόνο επηρέασαν την ιστορική διαδρομή αλλά εκπροσωπούν και διαφορετικές όψεις της εξουσίας, του ηρωισμού, του πολιτικού κυνισμού, της ανθρώπινης ματαιοδοξίας
Τελικά, καταλήγει γέρος, πλούσιος, με μία νέα γυναίκα στο πλευρό του, άπατρις, χωρίς ταυτότητα, συντροφιά με την ταραχώδη διαδρομή του, τις μνήμες του και τα ψυχικά του τραύματα, τις ενοχές του, τις σκέψεις του στην ορεινή και απομονωμένη Αθαμανία. Εκεί, θα επιδιώξει να βρει τον εαυτό του, την ταυτότητά του, να πραγματοποιήσει την αναδρομή της ζωής του, να αποφανθεί για τις επιλογές του, να αποδεχτεί και να συμβιώσει με την οικογένειά του, να ζήσει ειρηνικά και να αναμετρηθεί με τους δαίμονές του. Καταλύτης και κάτοπτρο η εγγονή του Αίθρα, με την περιέργεια, τη νεανική διεισδυτικότητα, την ενέργεια, την καθαρότητα αλλά πάνω από όλα με αγάπη και ανεκτικότητα, τον φέρνει αντιμέτωπο με τα μεγαλύτερα λάθη του και τους σκοτεινότερους φόβους του. Η κάθαρση αναπόφευκτη, ώστε να επέλθει η τάξη. Και πώς θα μπορούσε να λείπει η κάθαρση από ένα ιστορικό μυθιστόρημα και μάλιστα επηρεασμένο από την αρχαία Ελλάδα; Βέβαια, προηγείται η τίσις, η οποία είναι σκληρή και αμείλικτη, καθώς ο Αμφοτερός βασανίζει τον περίγυρό του, παλεύει με νύχια και με δόντια να τοποθετηθεί στον χώρο και στον χρόνο, διαπράττοντας ακόμη και εγκλήματα. Ωστόσο, η κάθαρση δίκαιη και αναγκαία αποκαθιστά την αρμονία και την ισορροπία.
Όπως έχει γίνει, ήδη, αντιληπτό, το δεύτερο λογοτεχνικό δημιούργημα του Γιάννη Κωτσοκώστα είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα, 467 σελίδων, των εκδόσεων Πνοή, με τίτλο «Δορυφόρος», το οποίο αφηγείται τον πολυτάραχο βίο του πρωταγωνιστή του Αμφοτερού. Ενδεικτικό το εξώφυλλο, όπου δεσπόζει ένας δορυφόρος στο κέντρο, με μακεδονική ενδυμασία της περιόδου. Επιπλέον και ο τρόπος γραφής του τίτλου, στο εξώφυλλο, εισάγουν άρτια και προετοιμάζουν τον αναγνώστη για την ιστορική περίοδο και την πλοκή. Μέσα σε 27 ενότητες, εκτυλίσσεται, αβίαστα, η ταραχώδης ζωή του Αμφοτερού, από την αρχή έως το τέλος της, ενώ παράλληλα, πραγματοποιείται και μία ιστορική διαδρομή στον ελληνιστικό κόσμο, σε ανατολή και δύση. Η βαθιά γνώση και κατανόηση της πολυποίκιλτης ελληνιστικής περιόδου από τον συγγραφέα διαφαίνονται, ξεκάθαρα, στα ονόματα των ηρώων, στα τοπωνύμια, στις περιγραφές, στις σύντομες αλλά μεστές ιστορικές αφηγήσεις.
Εκτός, όμως, από έναν εξαιρετικό επιστήμονα, ο Γιάννης Κωτσοκώστας αναδεικνύεται και σε έναν ταλαντούχο συγγραφέα, όπως τεκμηριώνεται από τις γλωσσικές του επιλογές, τις αφηγηματικές τεχνικές, τους αφηγηματικούς τρόπους, το ύφος, την πλοκή και την ηθογράφηση των προσώπων, επιλέγοντας τα απαραίτητα εκείνα στοιχεία, προκειμένου να εκπληρώνει, κάθε φορά, τον στόχο του χωρίς υπερβολές, όπως εξάλλου ταιριάζει και με τον κεντρικό ήρωά του τον δορυφόρο Αμφοτερό. .
Συνολικά, ο «Δορυφόρος» του Γιάννη Κωτσοκώστα, εκτός από ένα ιστορικό μυθιστόρημα γραμμένο από έναν ειδικό επιστήμονα, ο οποίος καταφέρνει να μας μεταφέρει, εξαιρετικά επιτυχημένα, στον κόσμο των ελληνιστικών βασιλείων και να μας γνωρίσει διαφορετικές ιστορικές προσωπικότητες, αποτελεί και ένα φιλοσοφικό αφήγημα, ένα ιστορικό σχόλιο και μία διαδρομή προς την αυτογνωσία. Μέσα από τον ταραχώδη βίο του Αμφοτερού, εγείρονται ποικίλα διαχρονικά ζητήματα, όπως η αναζήτηση της ταυτότητας του κάθε ανθρώπου, ο χώρος όπου ανήκει, η ιδανική σχέση με το παρελθόν, εάν αυτό πρέπει να αφεθεί στη λήθη ή να επιδιώξουμε τον συμβιβασμό μαζί του, οι ενοχές και οι ερινύες και πώς μπορούμε να ξεφύγουμε. Η ψυχή του ήρωα, σταδιακά, διέρχεται το μονοπάτι από την αδιαφορία και την παθητικότητα προς την ενεργή αναζήτηση και τον στοχασμό. Επάνω στη δυσπρόσιτη και ορεινή αρχαία Αθαμανία, έχοντας πλέον αποκτήσει υλικά αγαθά, συνειδητοποιεί το ψυχικό του κενό και ξεκινά τον δύσκολο δρόμο προς την αυτογνωσία. Συνοδοιπόρος του σιωπηλός και σκληρός αλλά παράλληλα γεμάτη αγάπη και ανεκτικότητα η εγγονή του Αίθρα, προσφέροντας στον παππού της την τελευταία ευκαιρία να ειρηνεύσει εσωτερικά.
Συμπερασματικά, ο δορυφόρος δεν είναι μόνο ο φέρων δόρυ πολεμιστής, ούτε ο δορυφόρος της ταραγμένης και ταχέως μεταβαλλόμενης εποχής των Διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου αλλά ο δορυφόρος των προσωπικών του φόβων και ενοχών. Ας τον ακολουθήσουμε, λοιπόν, στη διαδρομή του στην ελληνιστική περίοδο, μαζί με εξέχουσες ιστορικές προσωπικότητές και αφού ανεβούμε στην αρχαία Αθαμανία, από τα απάτητα όρη της, ας ατενίσουμε το παρελθόν μας και όταν συμβιβαστούμε μαζί του, ας οδηγηθούμε, με σταθερά βήματα, προς το μέλλον.
Κωνσταντίνα Ζήδρου
Αρχαιολόγος
