Γράφει ο Χρήστος Μέγας
Η μουσική μας είναι τόσο παλαιά όσο ο έρωτας, τόσο αρχέγονη όσο ο πόνος, τόσο βαθειά όσο ο πόθος. Πάρτε αυτό τον καμβά και βάλτε με σταυροβελονιά πάνω του την ξενιτειά και τα τραχιά βουνά, την άγρια φύση με τις αφιλόξενες πεζούλες και να το κεντίδι του κόσμου. Είναι έτοιμο, πλουμιστό αν και λιτό, ουσιαστικό και λιγόλογο. Κυρίως είναι εκφραστικό!
Στην ήπειρο εξακολουθούμε και παράγουμε μουσική με το στόμα, με την παλλόμενη καρδιά και τους πυκνούς λαρυγγισμούς. Και ξεφυσάμε τον πόνο μας σε ένα αυλό, στη φλογέρα του τσοπάνη, βρίσκουμε τις νότες στον ολοφυρμό της απώλειας, στο γλυκοκελάηδημα του ερωτευμένου… Όλα αυτά μαζί βάζουν σε κίνηση το μέσα μας και ξεκινά ένας χορός κορυβαντιόντων μυστών.
Βλέπω μπροστά μου τον αρχαίο Ηπειρώτη να κόβει ένα καλάμι με το πέτρινο εγχειρίδιό του σε έναν όχτο αυλακιού εδώ στο κάμπο της Άρτας όπου ξεχειμώνιασε πριν χιλιάδες χρόνια. Πελεκάει τον καλάμι, ανοίγει 2-3 οπές, παίρνει ένα δαυλό από τη φωτιά που τον συντρόφευε, όταν ό ίδιος συντρόφευε τα προβατάκια του να μην τα φάει το καπλάνι, και καίει τι τρύπες. Ώστε αυτές να είναι καθαρές από τις ίνες και τα υπολείμματα μιας βιαστικής διείσδυσης ενός πρωτόγονου μαχαιριού σε ένα ανθεκτικό καλάμι. Να βγάζει καθαρή μουσική όταν την άνοιξη, μια γλυκεία αυγή στο Βουνό, ξεβγεί με μια πετροπέρδικα στο κελάιδισμα. Έτσι άρχισε να παίζει τους πρώτους σκοπούς ο άνθρωπος…
Έτσι συνεχίζει ακόμη και σήμερα ο Ηπειρώτης, ο Αρτινός να λέει τους καημούς του, να τραγουδάει τον πόνο του, να εκφράζει την χαρά του…
Το βιβλίο του Γιώργου Κομζιά πήγε τόσο πίσω στο χρόνο μέχρι που έπιασε τις πρώτες νότες. Περιέκλεισε τον αρχαιοελληνικό χορό, ξεδίπλωσε την μουσική ιστορία όπως είναι συνυφασμένη με την τραχιά ζωή, τα απάτητα βουνά, τις ασύμμετρες πεζούλες, τα σκληρά επαγγέλματα, την δουλεμένη πέτρα και την έρμη ξενιτειά.
Βιβλίο γραμμένο στις… 78 στροφές
Ο συγγραφέας στο ανά χείρας βιβλίο μας έδειξε τι θα πει δάσκαλος που τιμάει το λειτούργημά του. Πήρε την αρχέγονη μουσική παράδοση, την πιο ατόφια και απαράλλακτη ιστορικά σε ολόκληρη την Ευρώπη, και την παρέδωσε στους νέους, τα παιδιά μας. Με τρόπο εύληπτο, ευχάριστο, συγκινητικό. Με τρόπο ατόφιο και Ηπειρώτικο.
Είναι ένα βιβλίο κυριολεκτικά γραμμένο στις 78 στροφές. Με το ρυθμό και τις τεχνικές που γραμμοφωνούσαν πριν ένα αιώνα.
Και για το χορό μας παραδίδει το πώς ο κόσμος διασκέδαζε. Όπως δένει το υφάδι με το στημόνι, σαν γρανάζια ανθρώπινης μηχανής. Γιατί, τι άλλο είναι το τριπλοκάγκελο από ομοιόμορφα, αρμονικά διατεταγμένα ανθρώπινα γρανάζια που συμπονούν, μετακινούνται και συνθλίβονται, αλληλοεπιδρούν και μεταφέρουν δεμένα από… μπράτσο σε μπράτσο.
Και ο δάσκαλος-συγγραφέας μας διδάσκει και κάτι άλλο. Δεν μπορεί να είσαι global αν δεν είσαι local. Δεν μπορείς να σηκώσεις τον κόσμο όλο, εάν δεν χωράς μέσα τον τόπο σου.
Η αρτυμή της… Άρτας
Φίλε Γιώργο! Έκανες βαθειά βουτιά στην παράδοση, δηλαδή στην ψυχή του Ηπειρώτη, του Αρτινού και βγήκες πλούσιος. Και μας έφερες εδώ, με αυτό τον τόμο, ανυπολόγιστα καλούδια, πλούσια δώρα, την αρτυμή της Ηπείρου….
Αυτός ο τόμος συμπεριλαμβάνει Γεωγραφία, Ιστορία μαζί με προϊστορία, Μυθολογία και Όμηρο, θρύλους και παραδόσεις, ήθη, έθιμα και, κυρίως, αξίες. Ένα άγραφο κώδικα συμπεριφοράς που, το πιστεύω ακράδαντα αυτό, που ακόμη ορίζει τον ηπειρώτη, τον Αρτινό και την Αρτινή.
Πρόκειται για ένα πλήρες ανθολόγιο Δημοτικής Μουσικής, ένα κατάλογο επαγγελμάτων και γεωργικών εργαλείων, ένα μωσαϊκό λαών και πληθυσμών στα Μεσαιωνικά Βαλκάνια, μια πλήρη λίστα αρχαίων και μεσαιωνικών μουσικών οργάνων, ενδυμασιών, ηθών και εθίμων, επαγγελμάτων, ένα αναλυτικό αφιέρωμα σε τοπικά δίστιχα που αναπαράγουν και τονίζουν την Ηπειρώτικη ντοπιολαλιά.
Μία τοιχογραφία η οποία πιάνει έναν αιώνα, άρα πιάνει από την αρχαιότητα μέχρι τα τώρα (δεδομένου ότι στην Ήπειρο μέχρι το 1960 οι σχέσεις και τα μέσα παραγωγής ήταν ίδια με αυτά πριν τρεις χιλιάδες χρόνια. Το δε ΑΕΠ της Άρτας είναι ζήτημα εάν διπλασιάστηκε μεταξά 1.000 π.Χ. και του πρόσφατου 1950…)
Είναι το Μνημείο της άυλης κληρονομιάς μας!
Θέλω ιδιαίτερα να σταθώ στο καγκελάρι που απαντιέται σε πολλά χωριά του Νομού μας και κυρίως πέριξ του Αράχθου. Μια παράδοση που κυριολεκτικά με έθρεψε και, ταυτόχρονα, με στοιχειώνει μέχρι σήμερα. Ένα πυκνό δρώμενο που είναι αρχαίο όσο ο Όμηρος. Που απαγγέλλεται όπως ο Σοφοκλής με τον Ευριπίδη. Είναι η συλλογική και πολυφωνική αφήγηση μας όπως ο αρχαίος χορός. Ένα πηγαίο λαϊκό ποίημα, βιωματικό όσο τα ματωμένα χνάρια μας. Πολύπειρος χορός σαν τα ροζιασμένα χέρια μας που τα μετατρέπαμε σε τσαπιά για να κάνουμε εύφορες τις πεζούλες μας, για να σηκωθούμε όρθιοι, που λέει και η Μαργιόλα.
Να σαι καλά Γιώργο Κομζιά και να μας ταξιδεύεις πάντα στην παράδοση ώστε να συνεχίσουμε μπροστά με νέα ορμή. Για να ξέρουμε από πού ήρθαμε. Μόνο έτσι θα ξέρουμε τι θέλουμε και που πάμε!
*Απόσπασμα από την παρουσίαση του βιβλίου στις 10/7/21 στον αύλειο χώρο του Πολιτιστικού-Λαογραφικού-Εξωραϊστικού Συλλόγου Άρτας «Το Σκοπευτήριο».
