Γράφει ο Νίκος Μπιλανάκης
Η συσσώρευση πλούτου στον σύγχρονο δυτικό κόσμο και η διάχυση του σε όλο και μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού οδήγησαν στην πρωτοφανή επέκταση της μεσαίας τάξης.
Η προσδοκία πως αυτή η δεξαμενή καταναλωτών θα εξακολουθούσε να αυξάνεται αδιάκοπα, παράλληλα με το εισόδημα των αναπτυσσόμενων χωρών, υπήρξε κεντρική υπόθεση πάνω στην οποία θεμελίωσαν τα επιχειρηματικά τους σχέδια οι πολυεθνικές και τη σύνθεση του χαρτοφυλακίου τους οι επαγγελματίες επενδυτές. Πολιτικοί αναλυτές, στελέχη πολιτικών κομμάτων, διαφημιστές κ.α., με την σειρά τους, ανέδειξαν την ύπαρξη αυτού του κοινωνικού χώρου και επεσήμαναν την χρησιμότητα που θα αποκόμιζαν τα πολιτικά κόμματα, αν τον συμπλησίαζαν και τον εξέφραζαν. Τον ονόμασαν «μεσαίο» χώρο, τον διαχώρισαν από τον παραδοσιακό κεντρώο χώρο και θεώρησαν ότι εξέφραζε πολίτες που τους ενδιέφερε κυρίως η προσωπική τους ευημερία και ασφάλεια. Αυτή η «κοινωνική μεσότητα», πίστευαν ότι αποτελούσε κοινωνικό χώρο που, αν και προερχόταν από όλα τα ιδεολογικά φάσματα και είχε καταβολές τόσο στην Δεξιά, όσο και στην Αριστερά, συμπεριφερόνταν με ένα νέο τρόπο στην πολιτική σφαίρα, μη συμμετέχοντας στην τοξικότητα της πολιτικής αντιπαράθεσης. Θεωρήθηκε μάλιστα ότι όχι μόνο δεν συνδεόταν με τον παραδοσιακό τρόπο με τα πολιτικά κόμματα αλλά τα μέλη του διατηρούσαν και το προνόμιο ακόμα και της συχνούς μετακίνησης από το ένα κόμμα στο άλλο.
Η ύπαρξη αυτού του μεσαίου χώρου οδήγησε στην συσσώρευση των μεγάλων πολιτικών οικογενειών (συντηρητικών, φιλελευθέρων και σοσιαλιστών) στο «κέντρο» με σκοπό την έκφραση του και την συνοδεύουσα άγρα των αναγκαίων ψήφων του. Με αυτό τον τρόπο και η κοινωνία ομογενοποιήθηκε γύρω από τη μεγάλη καταναλωτική και μορφωμένη μεσαία τάξη, αλλά και τα πολιτικά κόμματα έπαψαν να εκφράζουν διακριτούς «κόσμους» (ευάριθμες κοινωνικές ομάδες, με δικές τους κοσμοθεωρίες, τρόπους ζωής και κουλτούρες) και μετασχηματίστηκαν σε απλές συναθροίσεις ατόμων που η μόνη τους φιλοδοξία είναι να παίξουν κάποιο ρόλο στην διακυβέρνηση της χώρας τους. Σοσιαλδημοκράτες, φιλελεύθεροι και συντηρητικοί άρχισαν να μένουν πλέον στις ίδιες γειτονιές, να στέλνουν τα παιδιά τους στα ίδια σχολεία, να διαβάζουν τις ίδιες εφημερίδες, να συχνάζουν στα ίδια στέκια, να κάνουν με τον ίδιο τρόπο διακοπές, να ερωτεύονται τις ίδιες γυναίκες. Οι ομιλίες τους πολλές φορές γράφονταν από τους ίδιους λογογράφους και η εμφάνιση τους συμμορφωνόταν στις οδηγίες των ίδιων επαγγελματιών συμβούλων, που απλώς άλλαζαν εργοδότη. Έτσι, ακόμα και οι καυγάδες τους άρχισαν να μοιάζουν όλο και περισσότερο με τις υποχρεώσεις ενός ρόλου, τον οποίο όφειλαν να συνεχίσουν να υπηρετούν ρολίστες-πολιτικοί αλλά μετά την παράσταση όλοι …και πάλι φίλοι ήταν, μερικές φορές και συνεργάτες, συνέταιροι, ακόμα και εραστές.
Ταυτόχρονα όμως με την παραπάνω διαδικασία, και εξ αιτίας μιας σειράς παραγόντων όπως π.χ. των επιπτώσεων της παγκοσμιοποίησης, των μαζικών μεταναστεύσεων, των οικονομικών κρίσεων, της κλιματικής αλλαγής, της επιδημίας του covid-19, μια άλλη διαδικασία άρχιζε να συντελείται. Σιγά-σιγά στις παρυφές της μεσαίας αυτής τάξης αρχίσε να διαμορφώνεται μια άλλη χαμηλότερη κοινωνικοοικονομική τάξη, αποτελούμενη κυρίως από μετανάστες,, από άνεργους, από μεσήλικους απολυμένους, από ανειδίκευτους και αμόρφωτους νέους κ.λπ. Σύμφωνα με σχετική έρευνα που ανακοινώθηκε το 2020, για πρώτη φορά εδώ και τριάντα χρόνια, η παγκόσμια μεσαία τάξη συρρικνώθηκε. Περίπου 150 εκατ. άνθρωποι, όσο δηλαδή το άθροισμα των πληθυσμών Γερμανίας και Βρετανίας, υποχώρησαν στην κοινωνικοοικονομική κλίμακα Σε πολιτικό επίπεδο οι άνθρωποι αυτοί, που δεν εκφράζονται πλέον από τα κυρίαρχα πολιτικά κόμματα, επιλέγουν συνήθως να αποχωρήσουν από το πολιτικό προσκήνιο είτε δια της αποχής, είτε δια της υπερψήφισης μικρών ακραίων κομμάτων (κυρίως της δεξιάς αλλά και της αριστεράς). Και με τη σειρά τους τα κόμματα αυτά υιοθετούν ένα δεξιό και ένα αριστερό λαικίστικο λόγο, υπεραπλουστευμένο και διχοτομικό, για να εκφράσουν αυτόν τον κόσμο. Με την γέννηση αυτού του τμήματος του κοινωνικού σώματος και την κατοπινή πολιτική συμπεριφορά του διαμορφώνεται πλέον δίπλα στην άτονη και παραδοσιακή διάκριση δεξιάς-αριστεράς, μία άλλη εντονότερη διάκριση – αυτή μεταξύ των «εντός» και των «εκτός» συστήματος. Το κοινωνικό αυτό σώμα είναι πλέον ορατό στην πολιτική ζωή των χωρών των δυτικών κοινωνιών, στις εκλογές, στις κοινωνικές διεκδικήσεις, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, παντού. Αυτό το σώμα των «εκτός» θα διογκώνεται όλο και περισσότερο, όσο φτωχοί εργαζόμενοι θα έχουν περισσότερες πιθανότητες να καταπέσουν στην κοινωνική κατηγορία των ανήμπορων πολιτών και όχι να παραμείνουν τουλάχιστον στο οικονομικό στάτους που είχαν αποκτήσει οι γονείς τους. Σε ακόμα μεγαλύτερη διόγκωση του σώματος των «εκτός» θα οδηγήσει επίσης αν νέα αστάθεια προερχόμενη από κινοφανείς αιτίες ενσκύψει ή αν η αβελτηρία του πολιτικού προσωπικού να επιλύσει τα καυτά κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα υπερισχύσει της διάθεσης και την ικανότητας κάποιων εξ αυτών, και θα έχει ως αποτέλεσμα, όχι μόνο την αριθμητική μεγέθυνση των «εκτός» αλλά και την σταδιακή δημιουργία ενός κλίματος οργής, γενικευμένης αμφισβήτησης και ανυπακοής που θα καλωσορίζει όλο και πιο θερμά τους μελλοντικούς Τζόκερ.
Όσον αφορά στην Ελλάδα, και όσο ο πολιτικός εκφραστής του μεσαίου χώρου υπάρχει μόνο και μόνο για να νέμεται τα οφέλη της διακυβέρνησης και όχι για να επιλύει τα προβλήματα, τόσο θα οδηγεί στον κλονισμό της νομιμοποίησης των «εντός» του συστήματος. Και όσο αυτοί που νέμονται την διακυβέρνηση θα προκρίνουν την «επικοινωνία» έναντι της πολιτικής αντιμετώπισης των προβλημάτων και την αστυνομία για να καταστείλει τους «εκτός» που δεν θέλουν και δεν μπορούν να κατανοήσουν, τόσο οι «εκτός», ολοένα και περισσότεροι, ολοένα και πιο οργισμένα, θα νοιώθουν ότι ζουν σε μια άδικη κοινωνία και θα ζητούν πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές με σκοπό να οδηγηθούν σε μια καλύτερη κατοχύρωση του μέλλοντός τους κι την επανένταξή τους στο πολιτικό παιχνίδι. Τα λόγια τους τώρα μπορεί να τους κατατάσσουν συγκυριακά ανάμεσα στους αρνητές του εμβολίου (όπως παλαιότερα τους κατέτασσαν ανάμεσα στους αντιμνημονιακούς), αλλά ουσιαστικά τα λόγια αυτά θρέφονται από την υπάρχουσα κοινωνική κατάσταση και εκστομίζονται από τους”εκτός” για να αιτηθούν την ασφαλή επιβίωση και την ισότιμη συμμετοχή τους στον κόσμο των “εντός”.
