Ο Σπύρος Μαντάς είναι ο πιο διάσημος Γεφυράνθρωπος της Ελλάδας, ο οποίος με τα βιβλία του και την μακροχρόνια έρευνα πίσω από αυτά, μπόρεσε αν όχι μόνο να αναδείξει τον πολιτιστικό και λαογραφικό πλούτο του περιβάλλοντος των γεφυριών, τουλάχιστον να τον διασώσει για τις επόμενες γενιές.
Πετύχαμε τον κ. Μαντά στο μεταβατικό διάστημα μεταξύ της έκδοσης του τέταρτου και του πέμπτου τόμου της ΓΕΦΥΡΟΓΡΑΦΙΑΣ ΤΗΣ ΠΙΝΔΟΥ, ο οποίος είναι αφιερωμένος αποκλειστικά στο Γεφύρι της Άρτας και κάθε Αρτινός οφείλει να τον έχει στην βιβλιοθήκη του.
Ο συγγραφέας, υποστηριζόμενος στην προσπάθειά του για την έκδοση της ΓΕΦΥΡΟΓΡΑΦΙΑΣ από την Περιφέρεια Ηπείρου, απαντάει στις ερωτήσεις της «Α», για τα εγκατειλλημένα γεφύρια, για την Γέφυρα της Πλάκας, το ιστορικό Γεφύρι της Άρτας και περιγράφει με γραφυρότητα την πραγματικότητα πίσω από τις εντυπώσεις.
ΕΡ: Κύριε Μαντά, Χρόνια Πολλά και ευτυχισμένο το νέο έτος.
Στο γεφύρωμα του 2021 και 2022 είναι νομίζω μια ωραία στιγμή να μιλήσουμε για τα Γεφύρια. Για εμένα και τους αναγνώστες μας τώρα μπορεί να είναι μια στιγμή, για εσάς όμως είναι το έργο μιας ολόκληρης ζωής, που είχε τα θετικά αποτελέσματα να έχουμε στην διάθεσή μας, όλα αυτά τα βιβλία για τα γεφύρια και την Ήπειρο, την Πίνδο και όλη την Ελλάδα. Ο κόπος αυτός πόσο σας κόστισε προσωπικά; Και κάνω αυτήν την ερώτηση σαφώς σε σύνδεση με τον θρύλο του Πρωτομάστορα… Για να γίνει ένα μεγάλο έργο όπως το δικό σας, τελικά πρέπει να υπάρξει θυσία ανθρώπινη, έτσι δε είναι;
Ασφαλώς. Ο,τιδήποτε που αξίζει, χρειάζεται χρόνος, κόπος και πάθος για να κατακτηθεί. Για τη δική μου περίπτωση απαιτήθηκαν, αντίστοιχα, 40 ολόκληρα χρόνια, ταξίδια αμέτρητα με κόστος που δεν μπορεί πια να υπολογιστεί και, βέβαια, αφοσίωση και επιμονή σε ένα σχέδιο καταρτισμένο από την αρχή λεπτομερειακά. Κοντολογίς το κόστος ευκαιρίας υπήρξε μεγάλο σε προσωπικό και οικογενειακό επίπεδο. Και η αμοιβή σε τέτοιες περιπτώσεις -μην το ξεχνάμε- είναι καθαρά ηθική. Οποιαδήποτε παρέλκυση από τις προϋποθέσεις που ανέφερα υποκύπτοντας σε πειρασμούς, έχει αντίκτυπο στην ποιότητα του εξεταζομένου αντικειμένου, το νοθεύει. Κανόνας αυτό. Άρα, για να ξεκινήσεις τέτοιας έκτασης έρευνα, ταυτισμένης χρονικά με μια ολόκληρη ζωή, πρέπει να φανταστείς τις δυσκολίες και τα κόστη οιασδήποτε μορφής και να αποφασίσεις-επιλέξεις συνειδητά.
ΕΡ: Παρακολουθώ τα βιβλία σας από την εποχή που ήμουν μαθητής και ιδίως Τα Ηπειρώτικα Γεφύρια και Το Γεφύρι και ο Ηπειρώτης. Εκτός από ερευνητικά, είχαν σπουδαία λαογραφικά στοιχεία, που μας ήταν άγνωστα, παρά το γεγονός ότι ζούμε σε έναν γεφυρότοπο και μάλιστα με το πιο γνωστό γεφύρι της Ελλάδας… Ποιο ήταν το δικό σας κίνητρο, ώστε να βυθιστείτε στην έρευνα και την διάσωση αυτών των ιδιαίτερα πολιτιστικών χαρακτηριστικών;
Αρχικό κίνητρο υπήρξε, και για μένα, ο θαυμασμός που αισθάνεται ο καθένας μας αντικρίζοντας ένα πέτρινο τοξωτό γεφύρι. Είναι το κτίσμα που, σε συνδυασμό με τον χώρο που στέκει θεμελιωμένο, προσφέρει μια αρμονική συνύπαρξη φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος, αμφίδρομου θα έλεγα επηρεασμού. Από εκεί και πέρα συνέχισα, συνειδητοποιώντας από τα πρώτα βήματα της έρευνας δύο πράγματα: ότι επρόκειτο για ένα μνημείο μη μελετημένο, εντελώς αγνοημένο από τους ερευνητές και, ακόμη, πως, παρά την φαινομενική απλότητά του, εμπεριέχει πολλά και πολύτιμα μυστικά. Η αποκωδικοποίησή τους -εννοείται με κατάθεση ψυχής- μετατρέπει τον αρχικό θαυμασμό σε ακόρεστη περιέργεια, η οποία με τη σειρά της κάθε τόσο σε ανταμείβει πλουσιοπάροχα και ανατροφοδοτεί το ενδιαφέρον. Κοιτάζοντας πια πίσω μου, θα έκανα λόγο για μια περιπέτεια με ανεκτίμητα …αντισταθμιστικά οφέλη. Υποκειμενικό βέβαια το τελευταίο, αφού τα οφέλη πάντα θα εκτιμώνται έτσι, υποκειμενικά.
ΕΡ: Θα μιλήσω και λίγο τοπικιστικά… αν και τα γεφύρια είναι υπερτοπικά μνημεία. Στην ευρύτερη περιοχή της Άρτας υπάρχουν και υπήρχαν γεφύρια που η Πολιτεία, αλλά και η κοινωνία, αγνόησε όταν ετέθησαν σε αχρησία, παρά το γεγονός ότι ήταν μεγάλης πολιτιστικής αξίας. Η έρευνά σας έχει καταγράψει το σύνολό τους, με την ιστορία τους. Τι άλλο πρέπει να γίνει για να διασωθεί και να αναδειχθεί ένα γεφύρι;
Θίγετε ένα είδος εθνικής παθογένειας με κύρια χαρακτηριστικά της την αχαριστία και το έλλειμμα πολιτιστικής ευαισθησίας. Έτσι, αν δεν σκοτώνουμε τα άλογα όταν γεράσουν, τα εγκαταλείπουμε, που οδηγεί στο ίδιο αποτέλεσμα. Κι όμως, ιδιαίτερα στην περίπτωσή μας, δεν εκτιμήσαμε σωστά, αφού θεωρήσαμε τα πέτρινα γεφύρια με καθαρά χρηστική οπτική. Αλλά τούτο συνιστά συνέπεια άγνοιας. Σε ένα άλλο επίπεδο, ως μνημεία που έχουν πια μετουσιωθεί σε σύμβολα, εξακολουθούν να είναι χρήσιμα. Απαιτείται λοιπόν φροντίδα για αυτά, τουλάχιστον για τα πιο προσεγγίσιμα, και αρμόδια για αυτό είναι μόνο η πολιτεία –στους άλλους το απαγορεύει και σωστά, αφού απαιτούνται εξειδικευμένες γνώσεις. Θα σας αναφέρω ένα παράδειγμα της αξίας τους. Συντάσσεται στις μέρες μας ένας φάκελος προκειμένου το Ζαγόρι να ενταχθεί στα μνημεία της Ουνέσκο. Ε, τα εκεί γεφύρια, με τον αριθμό και την πολύ ενδιαφέρουσα μορφολογία τους, συνιστούν έναν από τους πλέον ελκυστικούς παράγοντες της πρότασης. Ευτυχώς η Περιφέρεια Ηπείρου το έχει συνειδητοποιήσει και προχωρά σωστά με διάφορες ενέργειές της.
ΕΡ: Το Γεφύρι της Άρτας, είναι για την πόλη μας ένα brand name αν επιτρέπεται να μιλάμε με τέτοιους όρους για πολιτιστικά μνημεία εγνωσμένου κύρους και αναγνώρισης, με μια ισχυρή ιστορία να θεμελιώνει το μύθο του. Παρόλα αυτά δεν έχουμε καταφέρει να κεφαλαιοποιήσουμε την δυναμική του αυτήν και να το καταστήσουμε πόλο έλξης και τουριστικής προσέλευσης. Θεωρείτε ότι υπάρχει η δυνατότητα να γίνει κάτι καλύτερο ή είστε της άποψης μιας διαφορετικής αντιμετώπισης των ιστορικών μνημείων των γεφυριών;
Η περίπτωση του γεφυριού της Άρτας, εξαιρετική στη μοναδικότητά της, επιβεβαιώνει τα όσα πιο πριν επεσήμανα, τις όποιες μου γκρίνιες. Δεν συνιστά απλά ένα αρχιτεκτονικό μνημείο, αλλά ένα σύμβολο χάρη στον θρύλο της θυσιασμένης γυναίκας του πρωτομάστορα που εκφράζει. Και όμως, όπως είπατε, δεν κεφαλαιοποιήθηκε η δυναμική του και γι’ αυτό ευθύνεται βέβαια η Πολιτεία, αλλά θα μου επιτρέψετε να πω πως περισσότερο ευθύνονται οι τοπικοί παράγοντες αλλά και οι Αρτινοί στο σύνολό τους. Ίσως λόγω της συνήθειας να το βλέπουν πάντα δίπλα τους να μην συνειδητοποιείται η αξία του. Ας μην θεωρούν όμως δεδομένη ούτε κι αυτήν τη στατικότητά του. Με μια ματιά στη σύγχρονη ιστορία του -εννοώ από το 1912 και ύστερα- αντιλαμβανόμαστε πως αν σώζεται έως σήμερα, συμβαίνει από τύχη. Γιατί αρκετές φορές δρομολογήθηκε το γκρέμισμά του στην προοπτική ενός ανόητου εκσυγχρονισμού και χρειάστηκαν οι φωνές μεμονωμένων αλλά με όραμα ανθρώπων, όπως ο Παλαμάς, ο Βενέζης, ο ντόπιος δημοσιογράφος Ιωάννης Παπαβασιλείου, για να σταματήσει το κακό. Κι αν τότε, στο μεσοπόλεμο, η άγνοια εν μέρει μπορεί να αιτιολογηθεί, σήμερα δεν υφίσταται δικαιολογία. Αν μη τι άλλο, η τύχη του γεφυριού της Πλάκας πρέπει να παραδειγματίσει. Να πω, συμπληρώσω, πως στον Ε΄ τόμο της Γεφυρογραφίας της Πίνδου που είναι έτοιμος προς έκδοση, αφιερωμένος ολόκληρος στο γεφύρι της Άρτας και τον μύθο του, παρατίθενται όλα τα αποδεικτικά στοιχεία που το καθιστούν μοναδικό. Μάλιστα στο DVD, που θα εμπεριέχεται στο Μουσικό Παράρτημα, υπάρχουν 125 σχετικά τραγούδια -ελληνικές παραλλαγές και βαλκανικά παράλληλα. Θα είναι κάτι που γίνεται για πρώτη φορά.
ΕΡ: Η Γέφυρα της Πλάκας, ήταν για πολλές ημέρες αντικείμενο ενασχόλησης της επικαιρότητας. Ο συμβολισμός της «αναστήλωσής του» ή της «επαναδημιουργίας» του σύμφωνα με πολλούς, ήταν σημαντικός για πολλούς, μετά τις καταστροφικές πλημμύρες του 2015. Όμως υπάρχουν ακόμη πολλά γεφύρια, που βρίσκονται σε χειρότερη κατάσταση από την Γέφυρα της Πλάκας εκείνη την εποχή. Υπάρχει κάποια πολιτική προστασίας για αυτά;
Φωνές προειδοποίησης ναι, πολιτική προστασίας όχι. Και αυτό, όπως καταλαβαίνετε, είναι απογοητευτικό, να έπεται δηλαδή η Πολιτεία για να διορθώσει στην ουσία τις δικές της παραλείψεις και τα λάθη της, μάλιστα με κόστος που συνιστά σπατάλη. Υπενθυμίζω και πάλι την Πλάκα.
ΕΡ: Η Γεφυρογραφία της Πίνδου, είναι το τελευταίο μεγάλο έργο σας, το οποίο θεμελιώνει ουσιαστικά το περιβάλλον των παραδοσιακών γεφυριών, ως αντικείμενο σφαιρικής επιστημονικής μελέτης, που συμπεριλαμβάνει ιστορία, λαογραφία, λαϊκή κοινωνιολογία και λαϊκή αρχιτεκτονική. Ποια η αντίδραση του αναγνωστικού κοινού σε αυτήν την προσπάθεια;
Θα την έλεγα, λαμβάνοντας υπόψη τις συνθήκες της πανδημίας, καλή, σίγουρα συγκινητική αν προσέξω και την ιδιότητα των αγοραστών της. Είναι αυτοί ιδιώτες, που εκφράζουν έμπρακτα το ενδιαφέρον και την αγάπη τους προς τα πέτρινα γεφύρια. Το λέω και το επισημαίνω αυτό, γιατί με έχει εκπλήξει η …αφωνία και απουσία επίσημων φορέων που τουλάχιστον στις καταστατικές τους επιδιώξεις στοχεύουν τον πολιτισμό. Αλλά και οι άσχημες εκπλήξεις συνιστούν εμπειρία και εγώ θέλω μέχρι τέλος να παραμένω μαθητής…
ΕΡ: Μια τελευταία ερώτηση, αλλά πολύ σημαντική… Σηκώνετε τόσα χρόνια μόνος το βάρος μιας σημαντικής παρακαταθήκης για τον τόπο μας και τις επόμενες γενιές. Υπάρχει κάποια υποστήριξη στην κοπιώδη αυτή ερευνητική προσπάθεια από κάποιον φορέα; Έχει σταθεί δίπλα σας η Αυτοδιοίκηση των περιοχών που αναδεικνύετε τα πολιτιστικά τους στοιχεία;
Νομίζω πως με την προηγούμενη τοποθέτησή μου έχω απαντήσει ήδη στο ερώτημά σας. Και δεν εκφράζω παράπονο, μου αρκεί που σε όλα αυτά τα χρόνια της έρευνας δεν μου τέθηκαν εμπόδια -δεν συνιστά κάτι το αυτονόητο. Πάντως πρέπει να ομολογήσω μία αλλά σημαντική εξαίρεση. Οφείλω την έκδοση της Γεφυρογραφίας στο Περιφερειακό Ταμείο Ανάπτυξης Ηπείρου και προσωπικά στον κ. Περιφερειάρχη Αλέξανδρο Καχριμάνη. Χωρίς αυτούς, η όλη μου προσπάθεια θα παρέμενε ιδιωτική υπόθεση, προς την οποία -ας το ομολογήσω κι αυτό- είχα αρχίσει να συμβιβάζομαι. Τώρα, στην άλλη πια όχθη, δηλώνω απόλυτα ευχαριστημένος.
ΕΡ: Σας ευχαριστώ κύριε Μαντά για τον χρόνο που διαθέσατε να απαντήσετε στις ερωτήσεις αυτές. Ελπίζω να μην σας κούρασα.
Κι εγώ σας ευχαριστώ, δεν με κουράσατε. Έμαθα πια κάθε αλλαγή όχθης να την χαίρομαι. Καλή Χρονιά.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ:
- Το γεφύρι της Άρτας (2010).
- Η Καμαρούλα στο Πλακουτσέικο, στην Καλεντίνη Άρτας (1994).
3.. Ο Σπύρος Μαντάς στο γεφύρι της Κόνιτσας (2017). - Το γεφύρι στο Μονόξυλο, στον Μεσόπυργο Άρτας (2010)
- Τόμοι της Γεφυρογραφίας.
- Ο Σπύρος Μαντάς στο γεφύρι της Άρτας (1990).
