Γράφει η Αρχαιολόγος Κωνσταντίνα Ζήδρου
Ένα κείμενο αφιερωμένο σε όλες τις γυναίκες που γνώρισαν κάποιο πρόσωπο της βίας, σε εκείνες που τόλμησαν και μίλησαν και σε όσες παλεύουν ακόμη να βρουν το θάρρος να μιλήσουν
Η παρουσία και η συμβολή της Ηπειρώτισσας στις διάφορες ιστορικές περιόδους υπήρξε διαχρονική και καταλυτική. Ορισμένες επώνυμες και πολυάριθμες απλές ανώνυμες γυναίκες όρθωσαν το ανάστημά τους σε καιρούς χαλεπούς και σκοτεινούς, κατορθώνοντας να αλλάξουν τον ρου της ιστορίας και να διαμορφώσουν την τύχη της Ηπείρου μέσα στους αιώνες.
Πιο συγκεκριμένα, ξεκινώντας από το αρχαιότερο και σεβαστότερο ιερό και μαντείο του Δία αυτό της Δωδώνης, εκεί λατρευόταν ως σύνναός του και η σύζυγος και σύντροφός του Διώνη, παίρνοντας, κατά την παράδοση της Ηπείρου, το όνομα του συζύγου της, παράδοση που εξακολουθεί να διατηρείται ακόμη. Επίσης, τους ιερείς πλαισίωναν και ιέρειες, διασφαλίζοντας την εύρυθμη λειτουργία του ιερού. Έπεται η κόρη του βασιλιά Νεοπτόλεμου της Ηπείρου, εγγονή του επίσης Ηπειρώτη βασιλιά Αλκέτα, σύζυγος του Φιλίππου Β΄ της Μακεδονίας και μητέρα του Μ. Αλεξάνδρου, στον οποίο μάλιστα ασκούσε και εξαιρετική επιρροή, η Ολυμπιάδα. Επρόκειτο για μία μοναδική γυναίκα, εκτός από μητέρα του μεγάλου στρατηλάτη και ιδιαίτερα ενεργή στα πολιτικά πράγματα της Ηπείρου και της Μακεδονίας. Ως μία ιδιαίτερη περίπτωση καταγράφεται η θέση της γυναίκας στο αρχαίο Βουθρωτό, όπου, σύμφωνα με στοιχεία από επιγραφές, μπορούσε να αποτελεί αρχηγό οικογενείας και να λαμβάνει αποφάσεις.
Περνώντας πλέον στη βυζαντινή περίοδο, αυτή σηματοδοτείται από την προσωπικότητα της βασίλισσας Θεοδώρας Πετραλείφα, συζύγου του Δεσπότη Μιχαήλ Β΄ Αγγέλου Κομνηνού. Μάλιστα, για τη μεγίστη προσφορά της στην Ορθοδοξία και το γενικότερο φιλανθρωπικό της έργο, ανεδείχθη Αγία και πολιούχος της Άρτας. Άξια μνείας είναι και η Άννα Παλαιολογίνα, σύζυγος του Δεσπότη Νικηφόρου, η οποία, για μισό περίπου αιώνα, διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό και καταλυτικό ρόλο στο ιστορικό γίγνεσθαι του Ανεξάρτητου Κράτους της Ηπείρου είτε ελέγχοντας και επηρεάζοντας τον σύζυγό της και μετριάζοντας τα άγρια ένστικτά του, όπως και η πεθερά της Αγία Θεοδώρα, είτε κυβερνώντας και η ίδια μετά τον θάνατό του, το 1295, ως επίτροπος του ανήλικου γιου της και διαδόχου. Τη διαδέχεται η Μαρία Αγγελίνα σύζυγος και αργότερα χήρα του δεσπότη Ιωαννίνων Θωμά Πρελούμποβιτς, διαμορφώνοντας, μετά τον θάνατό του το 1348, τη διάδοχη κατάσταση στα Ιωάννινα και το Δεσποτάτο.
Μία μυθική γυναικεία προσωπικότητα υπήρξε και η γυναίκα του Πρωτομάστορα, η οποία, ακολουθώντας τη μοίρα των άλλων δύο αδερφών της, θυσιάστηκε για να θεμελιωθεί το Γεφύρι της Άρτας.
Αρκετές επώνυμες γυναικείες μορφές της περιόδου της οθωμανικής κυριαρχίας καταγράφονται στις πηγές. Αρχικά, η κυρά Φροσύνη, σύμβολο ελευθερίας και χειραφετημένης γυναίκας, η οποία αρνήθηκε τον έρωτα του Αλή πασά και αντίθετα αφέθηκε στον έρωτά της για τον γιο του Μουχτάρ, με τα τραγικά για εκείνη και τις υπόλοιπες 16 γυναίκες αποτελέσματα του πνιγμού τους στη λίμνη Παμβώτιδα. Στη συνέχεια, η κυρά Βασιλική Κονταξή, η συνετή και γλυκιά αυτή παρουσία, συντροφεύει έως το τέλος του το Λιοντάρι της Ηπείρου και καταφέρνει να τον ελέγχει και να τον ηρεμεί, διασώζοντας αρκετά από τα υποψήφια θύματά του και αναχαιτίζοντας αρκετές από τις βάρβαρες και κακόβουλες πράξεις του. Ιδιαίτερη μνεία οφείλει να γίνει στις Σουλιώτισσες. Όλες τους, με τους ηρωικούς αγώνες και την αυτοθυσία τους στο Ζάλογγο και στο Σέλτσο, ενέπνευσαν Έλληνες και Ευρωπαίους και υπενθύμισαν της αξία της ελευθερίας. Μπροστάρισσες και ισάξιες με τους άντρες των οικογενειών τους υπήρξαν η Μόσχω Τζαβέλλα, η Δέσπω Μπότση, η Χάιδω Σέχου, η Λένα Μπότσαρη, η Δέσπω Τζαβέλλα κ.α.
Ως κομβικής σημασίας μπορεί να χαρακτηριστεί η παρουσία και η δράση των γυναικών στους αγώνες για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων είτε πολεμώντας π.χ. η Καπετάνισσα Μαρία Ναστούλη από τα Δερβίζιανα, είτε βοηθώντας στη μεταφορά πολεμοφοδίων και εξοπλισμού π.χ. οι γυναίκες από τα Τσερίτσανα, είτε περιθάλποντας τους τραυματίες ως γιατροί και νοσηλεύτριες π.χ. Ευριδίκη Κονεμένου.
Ένα λαμπρό κεφάλαιο στην ιστορία του τόπου έγραψαν οι ανώνυμες Ηπειρώτισσες, «Ξαφνιάσματα της φύσης», στο Έπος του 40. Όλες εκείνες οι γυναίκες, οι οποίες, χωρίς φόβο, δισταγμό ή δεύτερη σκέψη, ακολούθησαν τους φαντάρους μας στα ελληνοαλβανικά σύνορα, προσπαθώντας να αποτρέψουν, με κάθε τρόπο, την ιταλική εισβολή. Ωστόσο και αργότερα, τόσο στα χρόνια της Κατοχής όσο και τους αδελφοκτόνου εμφυλίου πολέμου, η ανώνυμη και επώνυμη Ηπειρώτισσα υπέμεινε μύρια δεινά, αγόγγυστα, έχοντας μία καταλυτική παρουσία και στις συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους.
Συνολικά, ξεχωριστή αναφορά και φόρος τιμής θα πρέπει να αποτιμηθεί σε κάθε Ηπειρώτισσα γυναίκα, καθώς για 4000 χρόνια αδιάκοπης παρουσίας κράτησε ζωντανό τον Ηπειρωτικό χώρο. Διαβίωσε σε ένα δύσκολο, συχνά τραχύ και ορεινό, ανάγλυφο. Επιβίωσε μέσα από αμέτρητες δυσκολίες και προβλήματα, τα οποία προκλήθηκαν είτε από την καθημερινότητα, είτε από τις ιστορικές συγκυρίες. Τέλος, στάθηκε, ισότιμη, στο πλευρό των ανδρών της οικογένειας, πατέρα, αδελφού, συζύγου, γιου, συμβάλλοντας τα μέγιστα στη διατήρηση της οικογενειακής εστίας και του κοινωνικού ιστού.
Εικ. 1 Χρυσό περίαπτο με τη μορφή της Ολυμπιάδας, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης
Εικ. 2 Η Αγία Θεοδώρα, πολιούχος της Άρτας
Εικ. 3 Ο πνιγμός της κυρά Φροσύνης και των υπολοίπων γυναικών
Εικ. 4 Οι Σουλιώτισσες πολεμούν
Εικ. 5 Οι γυναίκες της Ηπείρου στο έπος του 40
