Ὁμιλία στὰ «Καραϊσκάκεια» Δήμου Γ. Καραϊσκάκης της Μαρίας Παν. Παναγιωτοπούλου- Μποτονάκη, δρ. προϊσταμένη ΓΑΚ Ευρυτανίας
Ἀποτελεῖ γιὰ κάθε ὁμιλητὴ τιμὴ ἡ εὐθύνη νὰ ὁμιλεῖ γιὰ τὴν ἐμβληματικὴ μορφὴ τοῦ Γιώργη Καραϊσκάκη καὶ εἰδικότερα σὲ τοῦτον τὸν τόπο , τόσο στενά συνδεδεμένο μὲ τὴν ὕπαρξη τὴν ἴδια τοῦ στρατηγοῦ μας . Λέω μας γιατί , ὅπως εὔστοχα ἔχει εἰπωθεῖ , ὁ Καραϊσκάκης δὲν εἶναι ἁπλῶς ὁ ἐθνικός μας ἥρωας. Εἶναι ὁ ἐθνικός μας ἔρωτας .1 Εὐχαριστῶ λοιπόν ἀπό καρδιᾶς τὸν φερώνυμο τοῦ ἥρωα Δῆμο σας γιὰ τὴν πρόσκλησή του νὰ ὁμιλήσω γιὰ αὐτόν. « Διάβασα» , λοιπόν , «ἱστορία ἐχτές λιγάκι / καὶ μὲ κλαμένα μάτια σταμάτησα νὰ δῶ/ τὸν Γεώργιο Καραΐσκάκη / καὶ τὸν σκέφτομαι καὶ τραγουδῶ. /Τῆς καλογριούλας γιέ, ἔλα στὰ ὄνειρά μας /κι ἔτσι ματωμένος πές μας στρατηγὲ /πόσο ἀπέχει ὁ θάνατος ἀπ’ τὴ λευτεριά μας». 2
Καθὼς μιὰ ἀπό τὶς πρῶτες ἀπεικονίσεις του, τοῦ 1859, ὀφείλεται στὸν Καρπενησιώτη Ἀθανάσιο Ἰατρίδη ,3 ἀφετηρία μου ἀποτελεῖ ἡ ἰδιαίτερη σχέση του μὲ τὴν Εὐρυτανία ὅπου ἐντάσσονται δύο περιοχὲς ποὺ τὰ χρόνια ἐκεῖνα ἦταν ἀρρήκτως συνδεδεμένες μὲ τὴ δράση του: ἕνα τμῆμα τοῦ καζᾶ/ἀρματολικιοῦ Ἀγράφων ( σήμερα Δῆμος Ἀγράφων ) καὶ ὅλος ὁ καζᾶς/ἀρματολίκι τοῦ Καρπενησιοῦ . Καὶ οἱ δύο περιοχές συνδέονται μὲ τὰ πρῶτα χρόνια τῆς πολεμικῆς νεανικῆς του θητείας στοὺς Κατσαντωναίους • μὲ τὴ διαμάχη γιὰ τὸ ἀρματολίκι τῶν Ἀγράφων • μὲ τὴν παρωδία δίκη του στὸ Αἰτωλικὸ καὶ τὴν ἐξορία του • μὲ τὴν περίθαλψή του σὲ χωριὰ καὶ σὲ μοναστήρια • μὲ τοὺς ἀντιπάλους του ἀλλὰ καὶ μὲ τοὺς συμπολεμιστές του. Ἄς σημειωθεῖ ἐδῶ ὅτι ὑπάρχει πλέον συντεταγμένος κατάλογος τετρακοσίων εἴκοσι ἑνὸς ἀνδρῶν καταγομένων ἀπὸ εὐρυτανικὰ χωριά , ποὺ πολέμησαν μαζί του σὲ πολλὲς μάχες ἀπὸ τὸ 1821 μέχρι καὶ τὸ 1827. 4
Στὰ εὐρυτανικὰ μοναστήρια ἐπίσης συχνὰ κατέφευγε ἀναζητώντας ὡς ἱκέτης τὴν συνδρομὴ τῆς Μαυρομάτας , ὅπως τὴν ἀποκαλοῦσε. Στὴν Τατάρνα πρὶν τὴν μάχη τῆς Κορομηλιᾶς Σοβολάκου,1823, τῆς ζητᾶ τὴ νίκη , ἀπειλώντάς την πὼς ἄν δὲν τοῦ τὴν δώσει, δὲν θὰ τὴν προσκυνᾶ πιὰ γιὰ Παναγιά. Στὸν Προυσό ἀναζήτησε γιατρειά , τάζοντάς της «μπιχλιμπίδια». Σώζονται καὶ σήμερα ἀκόμη. Εἶναι ἡ ἀργυρῆ ἐπένδυση στὴν ἐφέστια εἰκόνα τῆς μονῆς, μὲ τὴν ἐγχάρακτη ἐπιγραφή: «Ἡ Παντάνασσα. Δι΄ἐξόδων τοῦ γενναιωτάτου στρατηγοῦ Γεωργίου Καραϊσκάκη, χειρί Γεωργίου Καρανίκα». 5 Στὸ ἴδιο μοναστήρι , τὸν Αὔγουστο τοῦ 1823, νεκρο-φίλησε τὸν ἀγαπημένο του Μάρκο Μπότσαρη, εὐχόμενος νὰ εὕρει ἴδιον θάνατο. Κι ἄλλωστε ἡ φίλη του ἡ Παναγία κοκκίνησε στὸ Αἰτωλικό, ἀκούγοντας τὶς βωμολοχίες του. Ἡ σχέση αὐτὴ εἶναι οὐσιαστικὰ ἐκδήλωση τῆς βαθιᾶς ἀλλὰ καὶ ἰδιότυπης θρησκευτικότητας ποὺ διέκρινε τὸν Γιώργη ἀλλὰ καὶ πολλοὺς ἄλλους σὰν κι αὐτόν , τὰ χρόνια ἐκεῖνα. Αὐτὸ φαίνεται καὶ ἀπὸ τὸν βαρύτατο ὄρκο τοῦ Καραϊσκάκη καί ἄλλων ὁπλαρχηγῶν σέ ἐπιστολή τους πρός τόν Βαρνακιώτη , ὅπου, γιὰ ὅσα τοῦ
ὑπόσχονται , δηλώνει ὁ καθείς «Νά εἶμαι ἔξω ἀπό τή βάφτισή μου». 6 Ἐξετάζοντας τὴ σχέση του μὲ τὸν εὐρυτανικὸ χῶρο μπόρεσα νὰ ἐννοήσω κάπως καλύτερα γιατὶ αὐτὸς ἀπέκτησε ἤδη μὲ τὸν θάνατό του , καὶ παρὰ τὶς ἀρνητικές πλευρές του, μία θαυμαστὴ σὲ ἔκταση , διάρκεια καὶ ἀντοχὴ δημοφιλία, ἀπὸ ἀνθρώπους ἁπλοὺς σὰν κι ἐμένα καὶ σᾶς, ἐπιστήμονες, πολιτικούς, κληρικούς, συγγραφεῖς καὶ καλλιτέχνες . Ἐνδεικτικὰ θυμίζω τὸν Κων/νο Παπαρρηγόπουλο ποὺ πρῶτος ἀπό ὅλους τοὺς μελετητὲς ἀφιέρωσε εἰδικὸ βιβλίο μόνο στὸν Καραϊσκάκη.7 Ἡ γοητεία ποὺ ἔκτοτε συνέχισε νὰ ἀσκεῖ ὁ Καραϊσκάκης ὀφείλεται στὸ ὅτι ὁ βίος του συγκεφαλαιώνει τὴν ἴδια τὴν Ἐπανάσταση: τὴν παλικαριά, τοὺς κινδύνους, τίς στερήσεις, τὰ ἐμφύλια πάθη, τίς συγκρούσεις μὲ τὸν ξένο παράγοντα, τίς προσωπικὲς φιλοδοξίες, τὸν ἐσωτερικὸ ἀγώνα τοῦ ἀνθρώπου, κάθε ἀνθρώπου νὰ δαμάσει τοὺς δαίμονές του . Καὶ ἦταν μιὰ τόσο σαγηνευτικὴ μορφή ὥστε ὁ Κωστῆς Παλαμᾶς πετιόταν ἀκόμα καὶ στὸν ὕπνο του στὴ θύμηση τοῦ χρέους ποὺ εἶχε ἀναθέσει στὸν ἑαυτό του: νὰ γράψει το «Τραγούδι τοῦ Καραϊσκάκη».8 Τὸ ἴδιο συμπέρασμα γιὰ τὴ δημοφιλία του ἀβίαστα προκύπτει ἀπὸ τὰ δεδομένα τὰ περυσινά : δύο λογοτεχνήματα 9• μία ἱστορικὴ μελέτη10 • τρεῖς θεατρικὲς παραστάσεις, ἡ μία γιὰ τὴν μητέρα του 11• ἕνα πλούσιο ἐπιστημονικό συνέδριο ὑπὸ τὴν αἰγίδα τῆς Βουλῆς τῶν Ἑλλήνων ἕνα πλούσιο ἐπιστημονικό συνέδριο ὑπὸ τὴν αἰγίδα τῆς Βουλῆς τῶν Ἑλλήνων12 ▪ ἕνα λογοτέχνημα γιὰ παιδιά13 . Κι ἀκόμη τὸ ντοκιμαντέρ «Γεώργιος Καραϊσκάκης. Στα σύνορα του μύθου» τοῦ ἀρτινοῦ συνθέτη καὶ σκηνοθέτη Νίκου Παπακώστα .14
Ὁ δικός μου ἔρωτας γιὰ τὸν Καραϊσκάκη ἀναζωπυρώθηκε μὲ ἀφορμὴ ἕνα ἀρχειακὸ τεκμήριο ,ἐπιστολή , γραμμένη στὶς 9 Νοεμβρίου 1825 , ἀπὸ τὸν ἔπαρχο Κραβάρων Κώστα Βουλπιώτη. Τοῦτος εἶναι γνωστὸς , φαντάζομαι, σὲ ὅλους σας, γιὰ τὸν ἐπαίσχυντο ρόλο του στὴν δίκη τοῦ στρατηγοῦ στὸ Αἰτωλικό. Στὴν ἐπιστολή αὐτὴ ὁ Βουλπιώτης καταγράφει αὐτολεξεί τὴν ἀπάντηση ποὺ τοῦ ἔδωσε ὁ Καραϊσκάκης , ὅταν ὁ ἔπαρχος τοῦ ζήτησε ἀπόδοση λογαριασμοῦ . Ἡ ἀπάντηση λοιπόν τοῦ Καραϊσκάκη: «ἰδοὺ πηγαίνω νὰ χήσω τὸ αἶμά μου διὰ τὴν πατρίδα καὶ ἄν γλιτώσω τότε δίδω τὸν λογαριασμόν».
Τὸ ἱστορικὸ πλαίσιο ὅπου ὀφείλουμε νὰ ἐντάξουμε γιὰ νὰ ἑρμηνεύσουμε τὴν ἀπάντηση τοῦ Γιώργου εἶναι τὸ μείζονος σημασίας πρόβλημα τοῦ ἀγώνα, δηλαδή ἡ δραματικὴ ἔλλειψη ἐφοδίων ( τροφίμων καὶ πυρομαχικῶν). Διαβάζω χαρακτηριστικά ἀπὸ ἀπόσπασμα ἐπιστολῆς τοῦ Καραϊσκάκη: « Λοιπὸν παρακαλῶ καὶ φωνάζω. Διὰ τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ. Διὰ τὸ ὄνομα τῆς Πατρίδος καὶ τῆς Σεβαστῆς Διοικήσεως .Φουσέκια, φουσέκια, φουσέκια. Νὰ μᾶς σταλοῦν καὶ μερικὰ χρήματα διὰ νὰ ἀγοράσωμεν ψωμί». Οἱ ἀρχηγοὶ ἀντιμετώπιζαν συχνά τὰ ἔξοδα γιὰ τὶς ἀνάγκες τοῦ ἀγώνα ἐξ ἰδίων. Γιὰ τὸν Καραϊσκάκη ἦταν ἄλλωστε φημισμένη ἡ γενναιοδωρία του. Ἀλλὰ αὐτὸ ποὺ μᾶς ἐνδιαφέρει κυρίως εἶναι ὅτι μέσα σὲ αὐτὸ τὸ χάος διαφαίνεται ἡ ἀρχὴ μιᾶς ἀπόπειρας : νὰ ὀργανωθοῦν , ἀπὸ τὴν κεντρικὴ διοίκηση, δηλαδή τὸν Μαυροκορδάτο καὶ τοὺς περὶ αὐτόν, δημοσιονομικές λειτουργίες στὸ πλαίσιο συγκρότησης ἑνὸς ἑνιαίου κράτους. Τοῦτο σημαίνει καταγραφὴ ἐσόδων , προϋπολογισμοὺς καὶ ἀπολογισμούς, ἰσολογισμούς , διαχείριση ἐφοδίων (τροφίμων καὶ πυρομαχικῶν) , διορισμοὺς ὑπευθύνων φροντιστῶν γιὰ τὴ διανομὴ τῶν ἐφοδίων. Ἐδῶ λοιπόν προβάλλει ὑπέροχη , γιὰ μία ἀκόμη φορά, ἡ μορφὴ τοῦ Γιώργη. Λίγες ἡμέρες πρὶν τὴ μάχη Δραγαμέστου , τοῦ ζητήθηκε ἀπὸ τὸν ἔπαρχο Κραβάρων Βουλπιώτη ἡ ἀπόδοση λογαριασμοῦ, δηλαδὴ νὰ ὑπακούσει στὴν κεντρικὴ διοίκηση. Καὶ ὁ Γιῶργος , παραμερίζοντας τὸ παρελθόν, εἶπε ἁπλά : πάω γιὰ πόλεμο καὶ γιὰ χαμό. Ἄν γλυτώσω , θὰ λογοδοτήσω , σύμφωνα μὲ τίς διαταγές σας.15
Εἶναι ξεκάθαρο ὅτι πλέον ὁ Καραϊσκάκης εἶχε ἀπεκδυθεῖ τὸν διάβολο καὶ εἶχε ἐνδυθεῖ τὴν ἀγγελική φύση του.16 Αὐτὸς ποὺ οὐσιαστικὰ ἦταν ἄπατρις, μὲ τὴν ἔννοια ὅτι ἀείποτε καὶ παιδιόθεν λοιδωρούμενος , ἀπειλούμενος διωκόμενος , δὲν εἶχε πουθενά στεριώσει. Αὐτὸς ποὺ τόσο εἶχε ἀγωνισθεῖ γιὰ νὰ κρατήσει ὁλοδικό του τὸ ἱστορικὸ ἀρματολίκι τῶν Ἀγράφων, ἦταν τώρα ἕτοιμος νὰ χύσει τὸ αἷμα του γιὰ μία πατρίδα, σίγουρα κάτι ὑψηλότερο ἀπὸ τὸ ἀρματολίκι. Καὶ αὐτὸ ἀκριβῶς ἀναγνωρίζεται ἀπ’ὅλους ὡς μοναδικὸ προσόν του, ποὺ δὲν τὸ διέθετε, ἴσως, κανένας ἄλλος ἀγωνιστής τοῦ 1821. Εἶναι ὁ πρῶτος ποὺ ὁραματίσθηκε ἕνα Ρωμαίικο ἐλεύθερο καὶ ἐπιτέλους ἀδερφωμένο.17 Γιὰ χάρη τοῦ ὁράματος αὐτοῦ λοιπόν ἦταν πρόθυμος νὰ ὑποταχθεῖ στὴν κεντρική διοίκηση.
Σὲ τέτοια σημάδια δομήθηκε ἡ δημοφιλία του. Ἀπὸ αὐτὰ πηγάζει ὁ ἔρωτάς μας , μὲ ἀφετηρία τὴ λατρεία ποὺ τοῦ ἔτρεφαν οἱ πολεμιστές του . Καὶ ἴσως νὰ ἔχετε ἀκούσει γιὰ ἐκεῖνον τὸν τυφλὸ ἀγωνιστή , ποὺ τραγουδοῦσε «Καραϊσκάκη μ’ ἀρχηγέ». Ἀποτίοντας φόρο τιμῆς καὶ στὸν «γενάρχη» τῶν Γενικῶν Ἀρχείων τοῦ Κράτους, τὸν Γιάννη Βλαχογιάννη, ἄς δοῦμε πῶς αὐτὸς περιγράφει τὴ συγκλονιστικὴ σκηνή , ποὺ διαδραματιζόταν μέχρι καὶ τὸ 1860 ἐν Ἀθήναις , στὴν ὁδὸ Αἰόλου 18.
Ἐκεῖ οἱ διερχόμενοι ἔβλεπαν μία ρυπαρή, ρακένδυτη, σκελετωμένη μορφή, νά κάθηται σταυροπόδι κατὰ γῆς, στηριγμένη σὲ μία λεύκα « Ἦτο στρατιώτης τοῦ Καρα ϊσκάκη». Εἶχε χάσει τὰ μάτια του στὴν μάχη τοῦ Φαλήρου. Εἶχε πουλήσει τὰ ἅρματά του γιὰ νὰ ζήσει. Μὲ μιὰ λύρα στὰ χέρια εἶχε περιπλανηθεῖ στὴ Ρούμελη καὶ εἶχε καταλήξει ἐκεῖ , στὴν ὁδὸ Αἰόλου ὅπου «ἔψαλλεν ἄθλους ἀνδρῶν ἡρώων» . Τὸ ἀγαπημένο του τραγούδι ἦταν τὸ“Τρία πουλάκια κάθονται στὸ κάστρο τῆς Ἀθή νας…”, ποὺ μιλᾶ καὶ γιὰ τὸν θάνατό του. Τότε « Ἔλαμπε τὸ αὐχμηρὸν πρόσωπον τοῦ τυφλοῦ ἀοιδοῦ, ἀλλὰ καὶ δάκρυα ἔβρεχον τὰς κατίσχνους παρειάς του, ὅταν μάλι στα ἔψαλλε τὴν ἐπῳδόν: “Καραϊσκάκη μ’ ἀρχηγέ” ὅλην του τὴν ψυχὴν ἐμβάλλων εἰς τὰς χορδὰς τῆς πενιχρᾶς λύρας ὁ πειναλέος ἀοιδός».
Καὶ οἱ διερχόμενοι τὶ ἔκαναν; Ὁ Βλαχογιάννης καταπέλτης ἐπισημαίνει : «Οἱ Ἕλ ληνες διήρχοντο παμπληθεῖς πρὸ αὐτοῦ, καλλίτεροι οἱ τότε τῶν σημερινῶν , ἀλλὰ πολὺ ὑποδεέστεροι τῶν ἀνδρῶν, μεθ’ ὧν συνεπολέμησεν ἐκεῖνος κατὰ τὸν Ἀγῶνα . Εὐτυχής, ὅτι δὲν τοὺς ἔβλεπεν . Ἦτο τυφλός . Εἴς τι καυκίον τινὲς τῶν παρερχομένων ἔρριπτον ὀλίγα λεπτά » . Μὰ τὸ τραγούδι του τὸ ἡρωικό ,καταλήγει ὁ Βλαχογιάννης τὸ περιγέλασαν οἱ Ἕλληνες : «Οἱ Ἕλληνες κατὰ τὸ “ἡ κοιλιά του παίζει λύρα ἢ ταμπου ρᾶ” παρῴδησαν αὐτήν».
Ὁ τυφλὸς αὐτὸς ἀοιδὸς τῶν ἄθλων τοῦ Γιώργου Καραϊσκάκη ,μᾶς συνδέει μὲ τοὺς ἐπίσης τυφλοὺς ῥαψωδοὺς /ἀοιδοὺς τοῦ ὁμηρικοῦ κόσμου . Στεριώνεται ἔτσι καλύτερα ἡ ὑποψία μου πὼς ὁ Καραϊσκάκης εἶναι οὐσιαστικὰ μία ἀρχετυπικὴ ὁμηρικὴ μορφή, καὶ μάλιστα ἀντίστοιχη τοῦ Ὀδυσσέα, μὲ κοινό σημεῖο τους τὴ σταδιακὴ μετουσίωση καὶ τῶν δύο .19 Καὶ θυμήθηκα ὅτι στὴν Ἰθάκη – ὅπου ὅπως σίγουρα γνωρίζετε εἶχε παραμείνει γιὰ κάποιο διάστημα ὁ Γιώργης , πασκίζοντας νὰ βρεῖ ἀνακούφιση στὰ πάθια του τῆς ἀρρώστειας ποὺ τὸν ἔλιωνε- εἶναι γραμμένο μὲ κίτρινη μπογιά σὲ ἐρειπωμένο σπίτι στὸ Κιόνι «ἐδῶ γεννήθηκε ὁ Καραϊσκάκης». Συμβαίνει μάλιστα και ἄλλοι τόποι νὰ διατρανώνουν τὴ σχέση τους με τὸν ἥρωα. Κι ἄν δὲν μποροῦν νὰ διεκδικήσουν τὴ γενέθλια σχέση, ἑστιάζουν ἀλλοῦ. Στὴ Νάξο γιὰ παράδειγμα τραγουδᾶνε «Γιὰ σένα Καραΐσκο, μέχρι μπαρούτι θὰ σοῦ βρίσκω». 20
Αὐτὴ ἡ διεκδίκηση ὅλων μας γιὰ αὐτὸν εἶναι ἐπίσης ἕνα σημάδι τρανὸ τῆς δημοφιλίας του, ὅπως ἐπισημαίνει καὶ ὁ Παντελῆς Μπουκάλας « Ἐμένα μ ’ ἀρέσει ὅμως ποὺ τὸν διεκδικοῦμε ὅλοι καὶ νὰ μὴν εἶναι κανενός». 21 Καὶ γι’ αὐτό τοῦ τραγουδᾶμε σήμερα «Τῶν κάστρων πορθητή ἀϊτέ /τῶν ἄστρων καβαλάρη /Άι-Γιώργη τῆς Ἀράχωβας /φωνή τῆς Ρωμιοσύνης/Καραϊσκάκη».22
Ἕνα ἄλλο συστατικὸ στοιχεῖο τῆς ψυχοσύνθεσής του ἦταν τὸ κωμικὸ στοιχεῖο , καθ’ὑπέρβασιν μεγίστην τῶν δικῶν μας κριτηρίων . Ὁ Καραϊσκάκης ἐκτὸς ἀπὸ ὁμηρικὸς τύπος ἦταν συνάμα καὶ αὐθεντικά ἀριστοφανικός. Μὲ τὸ πηγαῖο χιούμορ του, κατάφερνε νὰ διασκεδάζει τοὺς συναγωνιστές του, νὰ ἐκτονώνει τὶς ἐντάσεις ποὺ φούντωναν μέσα στὶς ἄγριες πολεμικές συνθῆκες ἀλλά καὶ νὰ βάζει στὴ θέση τους τούς ἑκάστοτε ἀντιπάλους του. Ὅσον δὲ ἀφορᾶ τὴ θρυλική ἀθυροστομία του, ἀκόμα κι ἀπέναντι στὴν ἐξουσία, ἄς σημειωθεῖ ὅτι ἡ λεκτικὴ αὐτὴ συμπεριφορὰ ἀποτελοῦσε γενικότερο γνώρισμα τῆς κοινωνίας ἐκείνης.23 Κι ἄν ψάξουμε λίγο βαθύτερα νομίζω θὰ συμφωνήσουμε πώς τὰ γνωρίσματά του αὐτὰ ἀποτελοῦσαν οὐσιαστικὰ τὰ ψυχικὰ ὅπλα του ποὺ τὰ διαμόρφωσε ἀπὸ τὰ παιδικάτα του καὶ τὰ ἀνέπτυξε στὴ συνέχεια πότε γιὰ νὰ ἀμυνθεῖ καὶ πότε για νὰ προσβάλει ἐπιτιθέμενος τὸν ἑκάστοτε ἐχθρό: ὅσους τὸν προγκοῦσαν γιὰ μοῦλο, τὸν ἴδιο τὸν Ἀλῆ Πασᾶ καὶ τὸ γιό του ποὺ εἶχε προσβληθεῖ ἀπὸ τὴν χορευτικὴ φιγούρα τοῦ Γιώργου, τοὺς ἀντιπάλους στὴ μάχη τουρκαλβανούς, τοὺς πολιτικοὺς σάν τον Τεσσαρομάτη, δηλ. τὸν Ἀλ. Μαυροκορδάτο .
Τὸ κωμικὸ στοιχεῖο σὲ συνδυασμὸ μὲ τὸν βίαιο καὶ ἀτίθασο χαρακτήρα του ἦταν τὰ μέσα ποὺ διέθετε μαζί μὲ μιὰ καταπληκτικῆς εὐρύτητας εὐστροφία καὶ εὐελιξία . Μὲ αὐτὰ πορεύτηκε, διάγοντας βίο μυθιστορηματικό , ζώντας πολλαπλὲς ζωές .
Σκέφτομαι ὅτι ἡ εὐστροφία του αὐτὴ εἶναι ἐκείνη ποὺ ἀρχικὰ καὶ στὰ μύχια του τοῦ ὑπαγόρευσε τὴ μεταστροφὴ μαζί μὲ τὸ ἔνστικτο τὸ ἀρχέγονο τῆς ἐπιβίωσης. Μετὰ τὴν γελοία δίκη του στὸ Αἰτωλικό,24 περιπλανώμενος στὰ ἀγραφιώτικα λημέρια του πρὸς ἀναζήτηση καταφυγίου , ταλαιπωρημένος ἀπὸ τὴν ἀσθένεια , ἦταν συνάμα ἀντιμέτωπος μὲ τὸ δικό του θηρίο-καρχαρία, τὸν ἐγωισμό, τὴν ἀρχομανία, τὴν ἀσήχαστη ἀνάγκη γιὰ ἐπιβολή καὶ ἀναγνώριση . Ἔβλεπε ὅμως, διαισθανόταν περισσότερο ,πὼς τὰ πράγματα θὰ ἄλλαζαν . Ὁ παλιός κλεφταρματολικὸς κόσμος ποὺ τὸν γέννησε , θὰ χανόταν. Στὴ θέση του κάτι νέο ἀνέτειλε , μὲ τὴ βοήθεια τοῦ τεσσαρομάτη καὶ τῶν δικῶν του. Εἶχε ἔλθει ἡ ὥρα κι ὁ ἴδιος νὰ ἐπιλέξει: θὰ ἐπέμενε στὸ παλιό, ποὺ χανόταν; Θὰ συνέδραμε στὴ δημιουργία τοῦ νέου ; Καὶ τελικὰ ὁ Καραϊσκάκης κατάφερε νὰ βγεῖ ἀπὸ τὴν κόλασή του ποὺ «πάντ’ ἄγρυπνη στήθηκε τριγύρου του» . Ἔχοντας « ἀνοιχτὰ πάντα κι ἄγρυπνα τὰ μάτια τῆς ψυχῆς του» πορεύτηκε, «ἄστραψε μέσα του φῶς κι ἐγνώρισεν ὁ νιὸς τὸν ἑαυτό του». 25 Ἀλλὰ δυστυχῶς . Ὁ Παπαρρηγόπουλος ἐπισημαίνει « Ἕν μόνον λάθος ἔπραξεν (ὁ Μαυροκορδάτος), ὅτι δὲν ἐμάντευσεν τὴν ἀξίαν τοῦ Καραϊσκάκη».
Ἀπὸ κεῖ καὶ πέρα τὴ πορεία τὴν γνωρίζετε . Ἔταξε ὅλη τὴ γνώση καὶ τὴν ἐμπειρία του σ’ αὐτό τόν ἱερό σκοπό καὶ μεγαλούργησε. Μία στρατηγική ἰδιοφυΐα 26 ποὺ προκαλεῖ τὸν θαυμασμὸ ἀλλά καὶ πρῶτος πάντα στὸ πεδίο τῶν μαχῶν, σὰν ἁπλὸς πολεμιστής. Γιὰ τοῦτα ὅλα ο Καραϊσκάκης καὶ εἶναι καὶ ἀναγνωρίζεται ὡς ἡ πιὸ καταπληκτική, ἡ πιὸ δραματικὴ μορφή τοῦ ‘21. Καὶ ἀκόμη θεωρεῖται γνήσιος λαϊκὸς ἡγέτης , μὲ τέτοια ἐπιδραστικότητα ὥστε νὰ εἰπωθεῖ ἡ ἱερόσυλη σύγκριση ἀπὸ τὸν Θεόφιλο: ἄνδρας «δύο φορές πιὸ μεγάλος ἀπό τὸν Ἅι-Γιώργη» .27 Ἕνας ἄνθρωπος ἐσωτερικὰ πανέμορφος καὶ ἀθῶος, ὅπως τὸν εἰσέπραξε ὁ δανὸς ζωγράφος Καρλ Κρατσάιζεν ποὺ ἀπεικόνισε τόσους ἥρωες.28
Κλείνοντας , ἐπιβάλλεται ἡ ἀναφορὰ στὴ γυναίκα ποὺ τὸν ἔφερε στὴ ζωή, γιὰ τὴν ὀποία ἐπίσης ἀνεβαίνει θεατρικὴ παράσταση στὴν Ἀθήνα , ὅπου σκιαγραφεῖται «αυθόρμητη και αθυρόστομη, αιχμηρή και ανυπόταχτη, ερωτική και αιρετική, ανορθόδοξη πιστή της ορθοδοξίας».29 Ἐσεῖς ξέρετε καλύτερα τὴ μορφή της , εἶναι μέρος τῆς δικῆς σας παράδοσης. Γιὰ τὶς ἱστορίες ὅμως ποὺ συνδέονται μὲ τὴ γέννηση τοῦ Καραϊσκάκη, θεωρῶ ὅτι ἐμπεριέχουν στοιχεῖα ἀντλημένα ἀπὸ παμπάλαια δημοτικά τραγούδια . Ἕνας ἀντίστοιχος ἥρωας λοιπόν εἶναι ὁ Πορφύρης , ποὺ γεννιέται μέ τρόπο ἀσυνήθιστο ἤ καὶ θαυματουργικό, καθὼς ἡ μάνα του εἶναι χήρα καὶ καλόγρια . Ἔτσι ἐννοεῖται κυρίως ὄχι μιά γυναίκα πού δὲν μπορεῖ νά γεννήσει, ἀλλά ἕνα ἐξωτικό, παραμυθένιο πρόσωπο, γιὰ νὰ τονισθεῖ ὁ ὑπερφυσικός χαρακτήρας τῆς γέννησης τοῦ ἥρωα ποὺ προδιαγράφει τή μοίρα του. Ἐπί πλέον , καθὼς ὁ Πορφύρης δέν ἔχει πατέρα, ἀναπτύσσει ἕνα εἶδος παντοδυναμίας. Κι ἀκόμη , ὁ Πορφύρης εἶναι δίκαιος καί ἄδολος. Ἀλλὰ δὲν εἶναι βέβαια φρόνιμος, προκαλώντας καὶ τοὺς βασιλιάδες, ἀκόμη καὶ μὲ βρισιές .30
Ὅπως καὶ νά ἔχει ὅμως, μᾶς χάρισε ἡ συντοπίτισσά σας Ζωὴ ἕναν ἀνυπέρβλητο ἤρωα ποὺ ἔγινε ὁ ἐθνικός μας ἔρωτας. Ἴσως γιατί ὅλοι μας ἀναγνωρίζουμε σὲ αὐτόν , ὅπως ὁ Παλαμᾶς , ὅτι « ἔχω μέσα στὴν ψυχή μου κάτι τι σὰν ἡρωικό, ποὺ μοιάζει σὰ νὰ εἶναι ἀδέρφι τοῦ Καραϊσκάκη – κι ὅσο κι ἄν εἶναι ἡ
ζωούλα μου μιὰ καθαρή ἀντίθεση τῆς ζωῆς του».
Λίγη ἀπὸ τὴ λεβεντιά του παρακαλοῦμε νὰ ἔχουμε γιὰ νὰ «χορέψουμε πολεμώντας τσάμικο στὴν ἀψηλότερη τὴ ράχη» .31 Καὶ χορεύοντας στὸ κονάκι του ὅλη τὴ νύχτα «νὰ λέμε τραγούδι γιὰ τὴ λευτεριά καὶ νὰ κλαῖμε γιὰ μιὰ γοργόνα Παναγιά» .32 Τὸν χαιρετᾶμε ὅμως μὲ ἄγρια ὑπερηφάνεια αὐτὸν τὸν «σεβνταλὴ καὶ μπεσαλή. Καραϊσκάκη γειὰ χαρά, /γειά σου ρέ γέρο τοῦ Μοριά καὶ γειὰ ποὺ σ’ ἀγαπᾶνε. Γειά τους ποὺ δὲ λυγίζουνε καὶ ποὺ δὲν προσκυνᾶνε.»33 Καὶ τελικὰ ἀπομένει νὰ ψελλίσουμε μὲ δέος «ποῦ πᾶς παλληκάρι ὡραίο σὰν μύθος/ κι ὁλόισια στὸ θάνατο κολυμπᾶς» . 34
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1 Ἠλίας Παπαστεριόπουλος, Ἡ δίκη τοῦ Καραϊσκάκη, β΄έκδοση, Δ. ΔΑΡΕΜΑΣ, Ἀθήνα, 1963, σ. 11. 2 Ο Καραϊσκάκης, Στίχοι: Πυθαγόρας,Μουσική: Γιώργος Κριμιζάκης ,Ερμηνεία: Γιάννης Πουλόπουλος. 3 Γεώργιος Φαρμακίδης, Ο ζωγράφος Αθανάσιος Ιατρίδης (1799-1866), Αθήνα.χχ.,σ.213.
4 Ἡ σύνταξη τοῦ καταλόγου ὀφείλεται στὸν ἀείμνηστο Γιάννη Μαυρομύτη, βλ. Μ. Παναγιωτοπούλου Γ. Μαυρομύτης, «Ἀναζητώντας τὰ χνάρια ἀπό τὸ πέρασμα τοῦ Γεωργίου Καραϊσκάκη στὸν εὐρυτανικὸ χῶρο», εἰσήγηση στὸ συνέδριο ««Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗΣ ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ» Δήμου Μουζακίου – Ένωσης Πολιτιστικών Συλλόγων Ν. Καρδίτσας, υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων και σε συνεργασία με την Εκκλησία της Ελλάδος, την Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, την Περιφέρεια Θεσσαλίας και άλλους φορείς με την ευκαιρία συμπλήρωσης 200 χρόνων από την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, ὅπου παρατίθενται καὶ ἄλλα στοιχεῖα γιὰ τὴ σχέση τοῦ Καραϊσκάκη μὲ τὸν εὐρυτανικὸ χῶρο . Βλ. καὶ Μαρία Παν. Παναγιωτοπούλου, «Ευρυτανικά βιβλιογραφικά δεδομένα για το στρατηγό Γεώργιο Καραϊσκάκη», στὸ Α. Βετσόπουλος, Χρ. Σπυρέλη, Η προσωπικότητα και η δράση του αρχιστράτηγου Γεωργίου Καραϊσκάκη στην Επανάσταση του 1821: Από την πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου μέχρι και τη Μάχη της Αράχωβας. Πρακτικά Επιστημονικού Συνεδρίου, Υπό την Αιγίδα των Δήμων Αγρινίου και Ι.Π. Μεσολογγίου, Άγιος Βλάσιος Αγρινίου και Μεσολόγγι, 21-22 Αυγούστου 2015, Εκδόσεις γράμμα, Μεσολόγγι 2015,σ.39-66. 5 Αθανάσιος Παλιούρας, Το Μοναστήρι της Παναγίας στον Προυσό, Αθήνα 1997,σ.39. 6 Γ. Χαρίτος, Ἀρχεῖον Στρατηγοῦ Γεωργίου Καραϊσκάκη, Ἀθῆναι,2009 , ἐπ. ἀρ. 114/13/9/1825 7 Ὅπως ἐπισημαίνει ὁ Π. Μπουκάλας σὲ συνέντευξή του, https://ixotisartas.gr/%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%AD%CE%BD%CF%84%CE%B5%CF%85 %CE%BE%CE%B7-%CF%84%CE%BF%CF%85-
%CF%80%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B5%CE%BB%CE%AE-
%CE%BC%CF%80%CE%BF%CF%85%CE%BA%CE%AC%CE%BB%CE%B1- %CF%83%CF%84%CE%BF%CE%BD/
8 Ἀπό τὴ συνέντευξη τοῦ Π. Μπουκάλα, ὅ.π.. Βλ. καὶ https://www.tanea.gr/print/2018/08/11/lifearts/i apokalypsi-tou-poiiti/ 9 Κώστας Ακρίβος,Πότε διάβολος πότε άγγελος. Π. Μπουκάλας, Τὸ μάγουλο τῆς Παναγίας. 10 Διονύσης Τζάκης, Η μεταστροφή του Καραϊσκάκη. Από τον κλεφταρματολό στον επαναστάτη,Εκδόσεις ΕΑΠ, 2021. 11 Θέατρο Νέου Κόσμου ἡ κωμωδία μὲ τίτλο Περιμένοντας τον Καραϊσκάκη του Λάκη Λαζόπουλου, Σκηνοθεσία: Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος. Καραϊσκάκης: Ὁ παρεξηγημένος ἥρωας, του Γιάννη Κωσταρά, μία παραγωγή της Creatists σε σκηνοθεσία Μάνου Αντωνίου (https://www.musicity.gr/parastaseis menu/karaiskakis-theatro-avlaia) 12 Συνέδριο Δήμου Μουζακίου – Ένωσης Πολιτιστικών Συλλόγων Ν. Καρδίτσας, υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων και σε συνεργασία με την Εκκλησία της Ελλάδος, την Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, την Περιφέρεια Θεσσαλίας και άλλους φορείς με την ευκαιρία συμπλήρωσης 200 χρόνων από την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.
13https://www.elniplex.com/%CE%B3%CE%B5%CF%8E%CF%81%CE%B3%CE%B9%CE%BF%C F%82-
%CE%BA%CE%B1%CF%81%CE%B1%CF%8A%CF%83%CE%BA%CE%AC%CE%BA%CE%B 7%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85-
%CF%86%CE%AF%CE%BB%CE%B9%CF%80%CF%80%CE%BF%CF%85-%CE%BC%CE%B1/ 14 «Στα σύνορα του μύθου», Γεώργιος Καραϊσκάκης, Ντοκυμαντέρ
15 Τὸ θέμα ἀναλύεται διεξοδικά στὸ Παναγιωτοπούλου-Μαυρομύτης, ὅ.π.
16 Βλ. καὶ Διονύσης Τζάκης, «Η μεταστροφή του Καραϊσκάκη από ΄΄διάβολο΄΄ σε ΄΄άγγελο΄΄ και ο άτακτος εθνικός στρατός του Εικοσιένα», εἰσήγηση στὸ Συνέδριο Δήμου Μουζακίου – Ένωσης Πολιτιστικών Συλλόγων Ν. Καρδίτσας, υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων και σε συνεργασία με την Εκκλησία της Ελλάδος, την Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, την Περιφέρεια Θεσσαλίας και άλλους φορείς με την ευκαιρία συμπλήρωσης 200 χρόνων από την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. 17 Ὅπως ἐπισημαίνεται καὶ απὸ τοὺς Κ. Ἀκρίβο καὶ Π. Μπουκάλα.
18 Βιβλιογραφικὴ σημείωση τοῦ Γ. Βλαχογιάννη: «Ἐφημερὶς τῶν Συζητήσεων» 7 Μαγιοῦ 1895. Πηγή: Γιάννη Βλαχογιάννη, Ἱστορικὴ Ἀνθολογία. Ἀνέκδοτα – Γνωμικά – Περίεργα – Ἀστεῖα ἐκ τοῦ βίου διασήμων Ἑλλήνων 1820-1864. Πατριωτικὴ χορηγία Ἐμ. Ἀ. Μπενάκη εἰς τιμὴν τῆς Ἑκατονταετηρίδος τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως. Ἀθῆναι, 1927, σελ. 264 [Τίτλος: «572.— «Παίζει Καραϊσκάκη».].
19 Τὸ ἐξέθεσα αὐτὸ σὰν σκέψη στὸ 33ο Ὁμηρικὸ Σεμινάριο ( Ἰθάκη , Σεπτέμβριος 2019, Μ. Παναγιωτοπούλου, «Ἀνίχνευση ἱκετῶν (καί ἄλλων ὁμηρικῶν στοιχείων) σέ πηγές πολιτιστικῶν ἐκφάνσεων τοῦ εὐρυτανικοῦ χώρου» ) . Τὴν ἴδια αἴσθηση γιὰ τὴν ὁμηρικὴ φύση τοῦ Καραϊσκάκη ἔχουν ὁ Π. Μπουκάλας ( βλ. ἐνδεικτικά, https://mag.frear.gr/gia-to-magoylo-tis-panagias-toy-panteli mpoykala) ἀλλὰ και ὁ κ. Ἡλίας Μπάκος ( σὲ συζήτησή μας στὴν Σκουληκαριά ) καὶ ὁ Γιάννης Αντωνόπουλος, « Γ. Καραϊσκάκης και Α. Μαυροκορδάτος: Η συνάντηση της παραδοσιακής αρματολικής κοινωνίας με τη συντεταγμένη πολιτική εξουσία στη διάρκεια της επανάστασης του 1821.», στο Απ. Βετσόπουλος Απόστολος & Χρ. Σπυρέλη (Επιμέλεια),ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗΣ.Η προσωπικότητα και η δράση του αρχιστράτηγου Γεωργίου Καραϊσκάκη στην Επανάσταση του 1821:Από την πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου μέχρι και τη μάχη της Αράχωβας. ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ 21-22 Αυγούστου 2015 Άγιος Βλάσιος Δήμου Αγρινίου και Μεσολόγγι ΥΠΟ ΤΗΝ ΑΙΓΙΔΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΓΡΙΝΙΟΥ & ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΙΕΡΑΣ ΠΟΛΕΩΣ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ ΕΚΔΟΣΕΙΣ γράμμα, σσ.151-160.
20 Στὴ Νάξο , κυκλοφορεῖ μία ἱστορία , ἀμφισβητούμενη ὡστόσο ,γιὰ τὸ χορὸ κορδελάτο στο χωριό Γαλήνη, «όπου η αφηγήτρια μας πληροφορεί πως η στολή είναι από το 1770 και πως τα μαντηλάκια που είναι γεμάτη η στολή, είχαν διπλή χρησιμότητα. Τα γυρνούσαν ανάποδα και τα έκαναν θήκες, όπου μέσα τους έκρυβαν μπαρούτι, για να τροφοδοτούν την επανάσταση. Αυτό το μπαρούτι ερχόταν στη Γαλήνη κάθε χρόνο ο Γεώργιος Καραϊσκάκης και το μάζευε!», https://www.naxospress.gr/arthro/paraxena/apokalypsi-ti-ekane-o-oplarhigos-karaiskakis-stin-galini
tis-naxoy-video.
21 Π. Μπουκάλας, συνέντευξη, https://www.efsyn.gr/nisides/298942_oi-ellines-den-itan-pote-enomenoi
22 Καραϊσκάκης,Στίχοι: Δημήτρης Ιατρόπουλος,Μουσική: Νίκος Μαμαγκάκης,Ερμηνεία: Λάκης Παππάς.
23 βλ. καὶ Μαρία Καμηλάκη, «Η ιδιόλεκτος του Γ. Καραϊσκάκη» . Δημήτρης Αγγελής, «Έθος και Ήθος. Λόγος και αθυροστομία του Καραϊσκου», εἰσηγήσεις στὸ Συνέδριο Μουζάκι. 24 Θεοφάνης Μαλκίδης, «Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης και η «δίκη» του», εἰσήγηση στὸ Συνέδριο Μουζάκι
25 Ἀπὸ τὸν Πόρφυρα τοῦ Σολωμοῦ.
26 Νικόλαος Κανελλόπουλος, «Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης ως στρατιωτικός ηγέτης» εἰσήγηση στὸ Συνέδριο Μουζάκι .
27 Βλ. καὶ Χαράλαμπος Μηνάογλου, Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης του Θεόφιλου, εἰσήγηση στὸ Συνέδριο Μουζάκι.
28 Ἀπὸ συνέντευξη τοῦ Κ. Ἀκρίβου, https://www.avgi.gr/tehnes/398546_o-iroismos-den-einai-zitima aimatos-kai-progonon-alla-paideias.
29 https://www.athensvoice.gr/politismos/theatro-opera/751436/karaiskakena-o-thrylos-i-airetiki-kai anypotahti-zoi-diamanto-dimiski/. Γενικότερα γιὰ τὶς συνθῆκες ζωῆς τῶν γυναικῶν τὴν ἐποχὴ ἐκείνη βλ. ἐνδεικτικά, https://www.oanagnostis.gr/vasiliki-lazoy-oi-gynaikes-adynamoi-krikoi-stis-polemikes sygkroyseis-toy-1821-synenteyxi-ston-gianni-mpaskozo/. 30 GUΥ SAUNIER , TO ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ TOY ΠΟΡΦΥΡΗ, διαθέσιμο στὸ URI: https://olympias.lib.uoi.gr/jspui/handle/123456789/26550.
31 Καραϊσκάκης,Στίχοι: Ξενοφώντας Φιλέρης,Μουσική: Κώστας Χατζής,Ερμηνεία: Κώστας Χατζής. 32 Δέκα παλληκάρια,Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος,Μουσική: Μάνος Λοΐζος,Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας.
33 Καραϊσκάκης, Βασίλης Παπακωνσταντίνου,Στίχοι: Νίκος Καλογερόπουλος ,Μουσική: Νίκος Καλογερόπουλος.
34 Ωδή στο Γεώργιο Καραϊσκάκη,Στίχοι: Διονύσης Σαββόπουλος,Μουσική: Διονύσης Σαββόπουλος,Ερμηνεία: Διονύσης Σαββόπουλος.
