Γράφει ο ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΟΙΛΙΑΣ*
Ποιά είναι η σχέση ανάμεσα στο Κεντρικό νευρικό σύστημα και την καρδιακή λειτουργία; Ποιά η διασύνδεση της εγκεφαλικής λειτουργίας και των παθήσεων του Καρδιαγγειακού συστήματος; Ποιές υπαιτιότητες δυσλειτουργίας ανάμεσα σ’αυτά τα ευγενή όργανα του Ανθρώπινου οργανισμού; Από τα πρώτα βήματα της οργανωμένης επιστήμης αλλά και της γενικότερης ανθρώπινης σκέψης τα ερωτήματα αυτά αποτέλεσαν αντικείμενο προβληματισμού, μελέτης αλλά και δεισιδαιμονιών και θρησκοληπτικών προσεγγίσεων της Ανθρώπινης ύπαρξης. Έτσι, μεγάλο κομμάτι της Ιατρικής και της ψυχολογίας έχει αφιερωθεί στην μελέτη των πολυδαίδαλων διαδρομών και των συσχετισμών των δύο αυτών οργάνων και των σύστοιχων συστημάτων τους. Μάλιστα διαφορετικοί ορισμοί έχουν αποδοθεί στην περιγραφή του συγκεκριμένου αντικειμένου μελέτης σε κλινικό και ερευνητικό επίπεδο, όπως Ψυχοκαρδιολογία (Psychocardiology), Καρδιολογία της Συμπεριφοράς (Behavioral Cardiology), Καρδιακή Ψυχολογία (Cardiac Psychology).Σε μια πρώτη προσέγγιση, ανάμεσα στους μη τροποποιήσιμους(κληρονομικό και οικογενειακό ιστορικό) και τροποποιήσιμους προδιαθεσικούς παράγοντες (παχυσαρκία, δυσλιπιδαιμία, κάπνισμα κ. α.), ξεχωριστή θέση (ανεξάρτητους παράγοντες κινδύνου τους λέμε επιστημονικά) κατέχουν το stress και η ψυχολογία. Να, λοιπ
όν, η πρώτη άμεση και πασιφανής συσχέτιση ανάμεσα στα δύο συστήματα…Προσπαθώντας να εξηγήσουμε με απλά λόγια αυτή την συσχέτιση να πούμε πως, στην εποχή των μεγάλων μελετών, καταδείχθηκε ο 2πλάσιος κίνδυνος ανάπτυξης Στεφανιαίου επεισοδίου επί μη διαχείρισης ισχυρού στρεσσογόνου ερεθίσματος. Ακόμη να εξηγήσουμε ότι το θέμα στεφανιαίο επεισόδιο από μηχανικής πλευράς δεν είναι τίποτε άλλο από ρήξη μιας πλάκας που βρίσκεται μέσα στο αγγείο ήδη, και ότι η απευκταία αυτή διαδικασία προϋποθέτει ένα σύνολο διαδικασιών (ενδοθήλιο, σπασμός κ. α.) που βρίσκονται σε άμεση συσχέτιση με τις ορμόνες που απελευθερώνονται λόγω του stress (κατεχολαμίνες κ. α.)
Η συσχέτιση των δύο συστημάτων είναι μνημειώδης πια, στο σχετικά πρόσφατα δημοσιευμένο(1990) σύνδρομο της μυοκαρδιοπάθειας takotsubo, μιας κλινικής οντότητας με ευθεία συσχέτιση με σαφώς αναφερόμενο στρεσσογόνο ερέθισμα, στοιχείο, που αν εκλείπει, αμφισβητείται η ίδια η διάγνωση. Η μυοκαρδιοπάθεια, λοιπόν, takotsubo, κατ’άλλους σύνδρομο <<ραγισμένης καρδιάς>>, πάθηση που πήρε την ονομασία της από την ακτινολογική εικόνα που δίνει στην καρδιά, που μοιάζει με το εργαλείο ψαρέματος στην Ιαπωνία όπου και πρωτοπεριγράφηκε, αποτελεί την πλέον αποδειγμένη επιστημονική συσχέτιση ανάμεσα στα δύο συστήματα, δίνοντας έτσι καινούργια ώθηση σε νέες φιλοσοφικές και κοινωνιολογικές αναλύσεις και αναφορές.
Ακόμη περισσότερο συσχετίζονται μεταξύ τους τα δύο συστήματα όταν εμπλέξουμε στην συζήτησή μας τον αποδεδειγμένο πια ρόλο ενός ανατομικού σχηματισμού του εγκεφάλου που λέγεται αμυγδαλή (αμυγδαλωτός πυρήνας). Στην <<αμυγδαλή>>, σε επίπεδο νευροφυσιολογίας, συσχετίζονται επιβεβαιωμένα συναισθήματα με την Καρδιαγγειακή υγεία. Η διακοπή των συνδέσεων του μετωπιαίου λοβού με την αμυγδαλή, με βάση επιστημονικές μελέτες, οδηγεί σε διακοπή των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων και των συναισθηματικών αντιδράσεων σε διάφορα ερεθίσματα. Παρόμοια πρότυπα συμπεριφοράς έχουν αναφερθεί έπειτα από εκτομή των αμυγδαλωτών πυρήνων στο πλαίσιο παθολογικής συμπεριφοράς (βλ. καταστροφική επιθετικότητα). Η συσχέτιση μεταξύ υψηλής κοινωνικής συνδεσιμότητας και ευεργετικών επιδράσεων στην καρδιαγγειακή υγεία βασίζεται σε μια επιστημονική μελέτη (Leyden Longevity Study) που υποστηρίζει ότι μεγαλύτεροι όγκοι της αριστερής αμυγδαλής δεν σχετίζονται μόνο με υψηλό επίπεδο συναισθηματικής ισορροπίας αλλά και με οικογενειακή μακροζωία. Αντίθετα, ο περιορισμός της κοινωνικής δραστηριότητας λόγω διαταραχής πανικού έχει συσχετιστεί με μικρότερο όγκο της αμυγδαλής στις πλευρικές και βασικές περιοχές που θεωρείται ότι επεξεργάζονται τον φόβο και το άγχος. Αυτές οι διαταραχές σχετίζονται με χρόνια μειωμένο παρασυμπαθητικό τόνο που μπορεί να συμβάλλει επίσης στην αύξηση της καρδιαγγειακής νοσηρότητας.
Πέρα από την αναγνωρισμένη συσχέτιση των μεμονωμένων ψυχοσυναισθηματικών ερεθισμάτων, όπως αναφέραμε, δεν μπορεί κανείς να μην σταθεί σε μια καθημερινότητα με σαφώς αυξημένο παθολογικά άγχος που συνδέεται αποδεδειγμένα πιά με αυξημένη νοσηρότητα Καρδιαγγειακών επεισοδίων καθώς και αυξημένων Αγγειακών Εγκεφαλικών Επεισοδίων. Εδώ πρέπει να σταθούμε στην μελέτη <<Κορινθία>> της παν/κης καρδιολογικής κλινικήςτου
Ιπποκρατείου, που μελέτησε την επίπτωση των σύγχρονων περιβαλλοντικών συνθηκών στην Ελλάδα με την επίπτωσή τους στην Κ. Α. Κ. νοσηρότητα και που βέβαια επιβεβαιώθηκε ο ενοχοποιητικός ρόλος όλων των σύγχρονων επιβλαβών παραγόντων όπως το stress, το άγχος, ο θόρυβος κ. α. Η <<αμυγδαλή>> και σε αυτές τις περιπτώσεις παίζει προβλέψιμο ρόλο στην προσέγγιση του Κ. Α. Κ. κινδύνου. Για παράδειγμα, η διαμονή σε πόλεις με πληθυσμική ασφυξία, γρήγορους ρυθμούς ζωής και αυξημένη περιβαλλοντική μόλυνση φαίνεται ότι οδηγεί σε αύξηση της δραστηριότητας μιας συγκεκριμένης περιοχής του εγκεφάλου (perigenual anterior cingulate cortex) η οποία ρυθμίζει τη δραστηριότητα της αμυγδαλής και την απόκριση στο ψυχοκοινωνικό στρες. Η χρόνια έκθεση στο στρες επηρεάζει αρνητικά τόσο την πλαστικότητα του εγκεφάλου όσο και κλασικούς παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακή νόσο, όπως την υπερβολική απόκριση της αρτηριακής πίεσης σε συναισθηματικά ερεθίσματα (Michael Miller, Cerebrum 2019).
Σ’αυτό, λοιπόν, το επιστημονικό περιβάλλον, με καινούργιο επιστημονικό υλικό που συνεχώς μελετάται και δημοσιεύεται, είναι φυσικό να πυροδοτείται και ο επιστημονικός περίγυρος με εκρηκτικά αυξανόμενη φιλοσοφική, φιλολογική, λογοτεχνική και καλλιτεχνική δημιουργία. Παρά το ότι η υπερβολή συνήθως περισσεύει, όπως συνήθως συμβαίνει σε ό,τι καινούργιο προσφέρεται και που εξάπτει την φαντασία, είναι σίγουρο πως στην ουσία θα μείνει στην εξέλιξη μόνο πρόοδος. Και όσο πλουτίζει η γνώση και άρα η κατανόηση στην σχέση των ψυχοκοινωνικών παραγόντων στην παθογένεια της αθηρωματικής νόσου, τόσο βαίνει πολλαπλαστικά αυξανόμενο και το γενικότερο ενδιαφέρον για το θέμα. Χρέος της επιστημονικής κοινότητας είναι να βάζει όρια στους πλεονασμούς και την διολίσθηση της σκέψης, περιφρουρώντας όσο γίνεται την επιστημονική αλήθεια. Ιδιαίτερα για εμάς,την Καρδιολογική κοινότητα, αποκτάει ιδιαίτερη αξία στην αποκατάσταση των ασθενών (Στεφανιαία νόσος, Καρδιακή ανεπάρκεια) η προσέγγιση των ιδιαίτερων ψυχοκοινωνικών ιδιαιτεροτήτων τους και η ανάλογη Ιατρική υποβοήθηση. Ακόμη απαιτείται ολιστική προσέγγιση της αξίας Άνθρωπος-Ασθενής και προσεκτική τοποθέτησή της στο πάσης φύσεως περιβάλλον (φυσικό, κοινωνικό,οικογενειακό). Αυτό αναδεικνύει επιτακτικά πιά την ανάγκη να επιστρέψουμε στην Ιπποκράτειο θεώρηση του Ιατρού με πλατιά φιλοσοφικοκοινωνική μόρφωση. Έτσι, αναγκαία πρέπει να έρθουμε αντιμέτωποι με το βασικό πρόβλημα της εποχής μας, δηλ. την ανεξέλεγκτη υποειδίκευση, χωρίς όρους και αρχές, απαξιώνοντας την έννοια της γενικότερης “ΓΝΩΣΗΣ”. Σ’ένα κόσμο που κριτήριο επιτυχίας έχει γίνει το κέρδος και η ταχύτητα, πολλές φορές χωρίς να το καταλαβαίνουμε, άλλες φορές από επιλογή στο κυνήγι του χρόνου, τελικά χάνουμε τον στόχο και τα ζητούμενα της Ιστορίας. Απομακρυνόμαστε έτσι, όλο και πιό πολύ από το διακύβευμα της Ανθρωποκεντρικής σκέψης, επιβεβαιώνοντας στην πράξη, παρά την συσσώρευση της πληροφορίας, την τελεολογία της περιδίνησης στην στασιμότητα, απέναντι στο ζητούμενο της προόδου.
Θα πρέπει να συμφωνήσουμε, λοιπόν, πως ο διάλογος της Νευροεπιστήμης με την Ψυχοκαρδιολογία, όσον αφορά την κατανόηση της σχέσης του ψυχικού τραύματος με την καρδιαγγειακή νοσηρότητα στην περίπτωση του μετατραυματικού στρες (PTSD) και η διασύνδεσή τους με τις κοινωνικές και πολιτικές επιστήμες, αποτελεί μείζονος σημασίας πρόταγμα για την κοινωνία και τα σύγχρονα κράτη. Αυτό απαιτεί επανασχεδιασμό των εκπαιδευτικών μας συστημάτων, και επαναπροσανατολισμό της καθημερινής άσκησης του Ιατρικού λειτουργήματος. Αλλά και αφύπνιση πολιτειών και κοινωνίας στην προάσπιση αυτής της συμφωνίας, που πρέπει να αποκτήσει πλέον χαρακτήρα “Ιστορικού Συμβολαίου”, για να αξιοποιήσουμε ό,τι έχουμε αποκτήσει μέχρι σήμερα με εργαλείο την Επιστήμη προς ουσιαστικό όφελος του ΑΝΘΡΩΠΟΥ. Έτσι, θα πειστούμε, πως αν το μυαλό είναι…η καρδιά είναι…η δε αγαστή σύμπνοια μεταξύ τους ανοίγει τον δρόμο για την πραγματική ευτυχία…και τότε, τα σύνδρομα που σήμερα ορίζουμε σαν “ραγισμένες καρδιές”, σίγουρα θα περιγράφουμε με λιγότερο “πονεμένη” ονοματολογία!
*Ο Βασίλης Κοίλιας είναι γιατρός-Καρδιολόγος και συγγραφέας
