-Κωνσταντίνος Κώτσης, επίκουρος καθηγητής Παιδoψυχιατρικής – ΚοΚεΨΥΠΕ Ψυχιατρικής Κλινικής ΠΓΝΙ.
… «από τη μεριά της ψυχιατρικής του παιδιού και του εφήβου θα συμφωνήσουμε ότι η βία γεννάει βία… Στο φαινόμενο της βίας υπάρχουν ψυχικές διαστάσεις, αλλά μιλάμε για ένα κοινωνικό φαινόμενο. Αυτό που βλέπουμε το τελευταίο διάστημα εμείς που ασχολούμαστε με την ψυχική υγεία είναι μια ποσοτική αύξηση στα περιστατικά και κυρίως «ποιοτική»… Αυτό που μας ανησυχεί είναι ότι πολλές φορές η βία γίνεται αποδεκτή – ευτυχώς από λίγους ακόμα εφήβους – απέναντι σε ανθρώπους όπως είναι οι ψυχικά ευάλωτοι, οι μετανάστες, οι μειονότητες…
Η βία είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο – προφανώς υπάρχουν και ατομικά χαρακτηριστικά – που επηρεάζει την ψυχική υγεία των παιδιών και των εφήβων πάρα πολύ και το βλέπουμε καθημερινά αυτό… Είναι υπαρκτό φαινόμενο στα σχολεία και για την αντιμετώπισή του απαιτούνται σαφείς κανόνες, σχέσεις μεταξύ των γονέων, δασκάλων, μαθητών και συνεργασία με όλους».
-Διεθνώς, το σχολείο διαδραματίζει ένα σύνθετο και πολυεπίπεδο ρόλο στην εξέλιξη του σχολικού πληθυσμού. Ο ρόλος των εκπαιδευτικών δεν έγκειται μόνο στη μετάδοση γνώσεων και στη διευκόλυνση της μαθησιακής διαδικασίας, αλλά στοχεύει και στην ολόπλευρη ψυχοκοινωνική, συναισθηματική και σωματική ανάπτυξη των ατόμων ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στις προκλήσεις και τις απειλές της σύγχρονης κοινωνίας.
Η βία και ο εκφοβισμός στο σχολικό περιβάλλον δεν είναι φαινόμενο των τελευταίων ετών, αλλά αντίθετα έχει παρατηρηθεί και καταγραφεί σε διεθνές επίπεδο εδώ και πολλά χρόνια (Αρτινοπούλου 2001, 2010 Eron, Huesmann, Dubow, Romanoff, & Yarmel, 1987 Espelage, & Swearer, 2003). Οι συνέπειες μπορεί να είναι ιδιαίτερα αρνητικές στη διαδικασία της μάθησης και στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη και ωρίμανση των μαθητών (Georgiou, & Stavrinides∙ 2008 Μπαμπάλης, 2011α).
Η ανίχνευση του φαινομένου της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού στα ελληνικά σχολεία, οι μορφές εκδήλωσης και οι συνέπειές του, έχουν αποτελέσει αντικείμενο έρευνας και στην Ελλάδα. Ωστόσο τα ερευνητικά δεδομένα προκύπτουν, κυρίως, από τις απόψεις, τις εμπειρίες και τα βιώματα των
μαθητών/τριών στο σχολείο. Στο σχολικό περιβάλλον όμως, εκτός από τους μαθητές, βασικοί (αλληλεπι)δρώντες είναι οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς, που αποτελούν και αυτοί μέλη της σχολικής κοινότητας.
Σύμφωνα με έρευνες της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας (Αρτινοπούλου, 2009∙ Carney, & Merrell, 2001∙ Craig, Pepler, & Blais, 2007), η θεσμική δικτύωση και η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σε θέματα διαχείρισης φαινομένων ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού έχει χαρακτηρισθεί ως ιδιαίτερα σημαντική
για την πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου. Στη διεθνή βιβλιογραφία (Ανδρέου, 2007∙ Elsea, & Smith, 1998∙ Nicolaides, Toda, & Smith, 2002) επισημαίνεται, επίσης, ότι η αποτελεσματική παρέμβαση των εκπαιδευτικών απαιτεί εξειδίκευση σε τομείς που ξεπερνούν τη διδακτική πρακτική.
Οι εκπαιδευτικές αρχές της Ευρώπης, των ΗΠΑ κι άλλων χωρών διεθνώς, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, απεικονίζουν το αυξανόμενο ενδιαφέρον και την προοπτική επένδυσης στον σχεδιασμό και την εφαρμογή προληπτικών προγραμμάτων διαχείρισης της ενδοσχολικής βίας, που καθιστούν τους μαθητές
ικανούς να επιλύουν μόνοι τους τις συγκρούσεις, ενισχύουν τη συμμετοχή τους σε ομάδες και στη λήψη αποφάσεων και καλλιεργούν θετική στάση ζωής. Η φιλοσοφία τέτοιων προγραμμάτων αποσκοπεί στην ισόρροπη και ολόπλευρη ανάπτυξη των μαθητών και στηρίζεται στην επιμόρφωση – ευαισθητοποίηση όλων των εμπελοκομένων στην εκπαιδευτική διαδικασία (εκπαιδευτικών, γονέων, τοπικής κοινότητας
κλπ).
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ
Η βία στις μέρες μας έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις και πλήττει όλες τις κοινωνικές ομάδες, ιδιαίτερα όμως τα παιδιά και τους εφήβους. Προκειμένου να μιλήσουμε για σχολικό εκφοβισμό, θα πρέπει να συνυπάρχουν 4 στοιχεία:
Εσκεμμένη βία ( δηλ. με στόχο )- Απρόκλητη βία ( δηλ. χωρίς το θύμα να προκαλεί )- Συστηματική βία – Eπαναλαμβανόμενη βία
ΕΠΟΜΕΝΩΣ:
Ο όρος «εκφοβισμός και βία στο σχολείο» (school bullying),χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου.
Αυτή η συμπεριφορά, αποτελεί κατάχρηση εξουσίας και εμπεριέχει ανισότητα στη δύναμη αντικειμενική ( π.χ. σωματική ) ή αντιληπτή (π.χ. προσωπικότητας ).
Με λίγα λόγια… κατευθύνεται προς εκείνα τα θύματα που εκλαμβάνονται από τους θύτες ( έναν ή πολλούς μαζί ) ως αδύναμα είτε σωματικά είτε ψυχολογικά.
ΤΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ
– Όταν τα εμπλεκόμενα μέρη είναι ίσης δύναμης ( ίσος αριθμός, ίδια σωματική διάπλαση, κοινωνική θέση, κουλτούρα ), τότε μιλάμε για σύγκρουση, βίαιη ίσως, αλλά ΟΧΙ εκφοβιστική συμπεριφορά.
– Όταν τα εμπλεκόμενα μέρη είναι όχι μόνο ίσης δύναμης αλλά παρατηρείται και όμοια συναισθηματική αντίδραση ( π.χ. και οι δυο μαθητές είναι θυμωμένοι ) και ΟΧΙ όπως στον εκφοβισμό όπου ο μαθητής στόχος φοβάται και αδυνατεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του.
– Όταν τα εμπλεκόμενα μέρη πειράζονται και κάνουν αστεία μεταξύ τους, διασκεδάζοντας και οι δυο αληθινά.
ΜΟΡΦΕΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ
Ο εκφοβισμός και η βία ανάμεσα στους μαθητές μπορούν να πάρουν διάφορες μορφές:
Σωματικός εκφοβισμός και βία ( άμεσος ): περιλαμβάνει [ συστηματικά ] σπρωξίματα, σκουντήματα, αγκωνιές, κλοτσιές, τρικλοποδιές, γροθιές ή χτυπήματα με αντικείμενα και αφορά όλες τις μορφές σωματικών επιθέσεων καθώς και τις καταστροφές πραγμάτων.
Λεκτικός εκφοβισμός ( άμεσος ): περιλαμβάνει τη συστηματική χρησιμοποίηση υβριστικών εκφράσεων, φραστικών επιθέσεων, προσβολών, απειλών, διάδοση ψευδών φημών, σεξουαλικών υπονοούμενων σε βάρος κάποιου κ.α. Χρησιμοποιεί σταθερά ένα άτομο ως στόχο των πειραγμάτων, κάνοντάς το περίγελο.
Κοινωνικός εκφοβισμός ( έμμεσος ): περιλαμβάνει εκβιασμούς, απειλές και απαίτηση χρημάτων ή προσωπικών αντικειμένων και κυρίως αποκλεισμό / απομόνωση του παιδιού – στόχου από τη συμμετοχή του στις ομαδικές δραστηριότητες κ.α.
Ηλεκτρονικός εκφοβισμός (cyber-bullying) πρόκειται για τη βία που εκδηλώνεται χρησιμοποιώντας ως μέσω τις ηλεκτρονικές συσκευές. Περιλαμβάνει την αποστολή απειλητικού ή υβριστικού υλικού μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή μηνυμάτων SMS, τη δημοσιοποίηση πληροφοριών ή εικόνων χωρίς άδεια, τη δυσφήμιση, ψεύτικη ταυτότητα για εκμαίευση πληροφοριών και γελοιοποίηση κ.α.
ΑΛΟΓΑΡΙΑΣΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ -Επιστημονικά Υπεύθυνη του Κέντρου Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Ν. Καρδίτσας
Οι αφορμές πολλές καθημερινές. Η φυσιολογικότητα με την οποία εκφράζονται οι μαθητές στους ξυλοδαρμούς με παραξενεύει.
΄΄ Καλά τον έκανε ρε΄΄ ήταν φωνή μαθητών που περπατούσαν στην αγορά με τις τσάντες φορτωμένες. Και ΄΄άλλες ξυλιές ήθελε ΄΄
Παρακολουθούσα σαστισμένος την κουβέντα τους και πραγματικά δεν ήθελα να πιστέψω στα λεγόμενα τους. Τους προσπέρασα να δω τα πρόσωπά τους. Γελαστοί. Χάρηκα γιατί πίστεψα πως είναι λόγια παιδικά. Εκεί θέλω να πιστεύω ότι κινούταν η κουβέντα τους εκδικητικά . Αλλιώς καιρός να αλλάξει κατά πολύ το σχολείο. Τέλος οι πολλές ώρες Μαθηματικά Φυσική Φιλολογικά. Τα παιδιά με αυτά αγριεύουν. Καιρός να έρθουν στις τάξεις οι παιδοψυχολόγοι.
Καιρός να σοβαρευτούν οι καθηγητές οι γονείς να αναλάβουν ευθύνες και όλοι μας να δούμε σοβαρά τα μικρά παιδιά σήμερα. ΟΛΟΙ ΜΑΣ.
ΛΥΤΡΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ
