Της ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑΣ
ΖΗΔΡΟΥ
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΥ
Ο άνθρωπος, από πολύ νωρίς, χρησιμοποίησε τον έμμετρο λόγο προκειμένου να εκφράσει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του και μάλιστα προσέθεσε και μουσική προς τέρψιν τόσο των δημιουργών όσο και των ακροατών. Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα θεωρούνται τα ομηρικά έπη, όπως και η επική ποίηση στο σύνολό της. Επρόκειτο για έργα ανώνυμων δημιουργών με σκοπό να διηγηθούν κατορθώματα θεών και ηρώων του απώτατου μυθικού παρελθόντος, τα οποία και διασώθηκαν προφορικά.
Χιλιετίες αργότερα και ενώ η δημώδης ποίηση εξακολουθούσε, αδιάκοπα, την πορεία της, ως άμεσος απόγονος και συνεχιστής της εμφανίζονται τα δημοτικά τραγούδια. Διαφορετικές, πλέον, ιστορικές συγκυρίες, ίδιες όμως ανάγκες, ίδια συναισθήματα όπως χαρά, πόνος, θάνατος αλλά και σύγχρονοι ήρωες, με μία δόση υπερφυσικού στοιχείου, τραγουδήθηκαν από τον ανώνυμο λαό και έφτασαν ως τις μέρες μας. Το δημοτικό τραγούδι αποτελεί συνέχεια και κατάγεται, άμεσα, από τα βυζαντινά ακριτικά τραγούδια. Δημιουργήθηκε για να αποτυπώσει τον ψυχισμό και τις συνθήκες που βίωναν οι Έλληνες κατά τη διάρκεια της μακραίωνης οθωμανικής κυριαρχίας.
Από τον 19ο αι. και με τη στροφή της επιστήμης στον λαϊκό πολιτισμό γενικότερα, συμπεριλήφθηκε στα θέματα καταγραφής και μελέτης της επιστήμης της λαογραφίας και της ιστορίας, καθώς μέσα από τα δημοτικά τραγούδια αντλούνται πολύτιμα στοιχεία για τις ιστορικές, κοινωνικοπολιτικές συνθήκες αλλά και για την καθημερινή ζωή και τον πολιτισμό συνολικά. Αργότερα, με την ανάπτυξη των μουσικών σπουδών και την εξειδίκευσή τους, επιστήμονες, που ασχολούνται συστηματικά με την παραδοσιακή μουσική, άρχισαν να πραγματεύονται και το δημοτικό τραγούδι ως καλλιτεχνικό είδος.
Ένα τέτοιος νέος επιστήμονας – μουσικολόγος και μουσικός ο ίδιος είναι και ο Δημήτρης Αγγέλου, με καταγωγή από τα Αθαμάνιο, ο οποίος προσέγγισε, με αξιοσημείωτο σεβασμό και αγάπη, το δημοτικό τραγούδι για να προσφέρει σε όλους μας το βιβλίο του με τίτλο: «Η Μουσική των Τζουμέρκων. 200 χρόνια Μουσικής Ιστορίας». Πρόκειται για μία πλήρη, εμπεριστατωμένη, τεκμηριωμένη επιστημονική εργασία, αποτέλεσμα πολυετούς συστηματικής έρευνας, η οποία πλαισιώνεται και από 2 cd με παραδοσιακά τραγούδια των Τζουμέρκων.
Όπως είναι γνωστό, η δυσπρόσιτη και ορεινή περιοχή των Τζουμέρκων κατοικήθηκε ήδη από το 2000 π.Χ., με την άφιξη των πρώτων ελληνόφωνων φύλων από το αντίστοιχο των αρχαίων Αθαμάνων. Κατά τη διάρκεια της μακραίωνης και ταραγμένης ιστορικής της πορείας, γνώρισε πολλές κατακτήσεις, καταστροφές αλλά και στιγμές μεγαλείου, ακμής και δόξας. Στους αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας, υπήρξε κοιτίδα αγωνιστών και εστία αντίστασης, με τις αντίστοιχες οδυνηρές συνέπειες. Επιπλέον, η ορεινή και δυσπρόσιτη γεωμορφολογία της είχε ως αποτέλεσμα τη διαμόρφωση κλειστών κοινωνιών, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όπως και μοναδικών μεμονωμένων προσωπικοτήτων. Παράλληλα, βίωσε ένα έντονο εσωτερικό μεταναστευτικό ρεύμα προς άλλες περιοχές και μεγάλα αστικά κέντρα, με σκοπό την αναζήτηση εργασίας και καλυτέρων συνθηκών διαβίωσης. Όλα τα παραπάνω αποτυπώνονται, ανάγλυφα, στα δημοτικά τραγούδια της περιοχής.
Ακριβώς αυτά τα δημοτικά τραγούδια συγκέντρωσε και αναλύει ο Δημήτρης Αγγέλου στο βιβλίο του. Ωστόσο, στις 168 σελίδες του, ο αναγνώστης θα βρει πολύτιμες πληροφορίες για το δημοτικό τραγούδι γενικά, για την ιστορική του διαδρομή και τους σημαντικούς σταθμούς στην πορεία του. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στη συμβολή του Τζουμερκιώτη Χρίστου Λαμπράκη στη μελέτη και διάσωση του δημοτικού τραγουδιού. Στη συνέχεια, μαθαίνουμε για τα μουσικά ιδιώματα της Ηπείρου, ποια είναι και πώς ορίζονται π.χ. Κονιτσιώτικο, Ζαγορίσιο, Μετσοβίτικο κ.α., τον ρόλο που διαδραμάτισαν οι οργανοπαίκτες στη διαμόρφωσή τους αλλά και την επικρατούσα κατάσταση στα αστικά κέντρα.
Όπως προκύπτει και από τον τίτλο, το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου αφιερώνεται στο μουσικό ιδίωμα των Τζουμέρκων, από το 1821 έως σήμερα, εμβαθύνοντας, σημαντικά, στο θέμα των πανηγυριών, τον ρόλο και την εξέλιξή τους. Ακολουθεί το μουσικό ιδίωμα των Βλαχοχωρίων των Τζουμέρκων, το οποίο χαρακτηρίζεται ως ένα ιδιαίτερο ιδίωμα μέσα στο γενικότερο τζουμερκιώτικο. Ξεχωριστή θέση κατέχει το κεφάλαιο της αναλυτικής περιγραφής του τζουμερκιώτικου γάμου. Οι ρεαλιστικές λεπτομερειακές περιγραφές βρίθουν λαογραφικών στοιχείων και εναλλάσσονται αρμονικά με εικόνες, στίχους και τραγούδια. Στο τελευταίο κεφάλαιο, πολύτιμο εργαλείο έρευνας, συγκαταλέγονται και κατηγοριοποιούνται οι μουσικοί και το οργανολόγιο της περιοχής.
Ωστόσο, οι εκπλήξεις του βιβλίου δε σταματούν εδώ, όπως και η έρευνα και καταγραφή του συγγραφέα. Έτσι, στο αποθετήριο, βρίσκουμε: τις ημερομηνίες διεξαγωγής των πανηγυριών στα Τζουμέρκα, μία συνέντευξη του σπουδαίου κλαρινετίστα και καθηγητή του τμήματος Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Μάνου Αχαλινωτόπουλου, το ρεπερτόριο των Τζουμέρκων από το 1950 έως σήμερα, καθώς και τους στίχους των 142 τραγουδιών που κατέγραψε ο Χρίστος Λαμπράκης, των τραγουδιών του γάμου και το καγκελάρι. Τέλος, το συγκεκριμένο πόνημα ολοκληρώνεται με την εκτενέστατη βιβλιογραφία.
Συνολικά, το βιβλίο του Δημήτρη Αγγέλου αποτελεί ένα πολύτιμο εργαλείο έρευνας για τον ειδικό επιστήμονα, λαογράφο, μουσικό, έχοντας βασιστεί σε συστηματική έρευνα και μελέτη πλούσιας βιβλιογραφίας. Αποτελεί όμως και πολύτιμο απόκτημα για τη βιβλιοθήκη κάθε Τζουμερκιώτη, όπως και κάθε λάτρη της περιοχής, της παραδοσιακής μουσικής και του λαϊκού πολιτισμού. Γραμμένο από έναν γνώστη του θέματος, με αγάπη, μεράκι και σεβασμό, προσφέρει ένα μοναδικό ταξίδι στον χώρο και τον χρόνο του ιδιαίτερου και πολυδιάστατου πολιτισμού των Τζουμέρκων. Οι εικόνες συμπλέκονται, αδιάσπαστα, με τους ήχους και όλα μαζί μας μεταφέρουν στο χθες και στο σήμερα των αθαμανικών ορέων για να συναντήσουμε φιγούρες μυθικές ή πραγματικές και να ακροβατήσουμε ανάμεσα στο όνειρο, την ιστορία και την πραγματικότητα.
